Vương Cơ

Vương Cơ
Tên chữ	Bá Dư
Thụy hiệu	Cảnh
Thông tin cá nhân
Sinh
Ngày sinh	190
Nơi sinh	Chiêu Viễn
Mất
Thụy hiệu	Cảnh
Ngày mất	261
An nghỉ	Lạc Dương
Giới tính	nam
Nghề nghiệp	chính khách
Quốc tịch	Tào Ngụy
	[sửa trên Wikidata]x • t • s

Vương Cơ (chữ Hán: 王基, 190 – 261) là tướng lãnh nhà Tào Ngụy thời Tam quốc trong lịch sử Trung Quốc. Ông có công trấn áp 2 cuộc nổi dậy ở Dương Châu của Quán Khâu Kiệm và Gia Cát Đản.

Khởi nghiệp

Cơ tự Bá Dư, là người huyện Khúc Thành, quận Đông Lai ^[1]. Cơ sớm mồ côi cha, được chú là Vương Ông nuôi nấng. Vương Ông chăm sóc Cơ rất chu đáo, mà Cơ đối với chú cũng rất hiếu thảo. Lên 17 tuổi, Cơ được triệu làm Lại ở quận, nhưng ông không hài lòng, nên bỏ việc, sang quận Lang Da du học. ^{[Tam quốc chí 1]}

Thời Tào Ngụy Văn Đế, Cơ được xét Hiếu liêm, trừ làm Lang trung. Khi ấy Thanh Châu thứ sử Vương Lăng dâng biểu xin lấy Cơ làm Biệt giá, sau đó triều đình triệu ông làm Bí thư lang, Lăng lại xin cho Cơ quay về. Ít lâu sau, Tư đồ Vương Lãng vời Cơ, Lăng không đồng ý, khiến Lãng đàn hặc Lăng, mà Lăng vẫn không đổi ý. Về sau Cơ được Đại tướng quân Tư Mã Ý vời; còn chưa đến đã được cất nhắc làm Trung thư thị lang. ^{[Tam quốc chí 2]}

Tào Ngụy Minh Đế sửa sang cung điện, khiến nhân dân vất vả, Cơ dâng sớ can ngăn. ^{[Tam quốc chí 3]} Tán kỵ thường thị Vương Túc (con trai của Vương Lãng, sui gia của Tư Mã Ý) trước tác lý giải kinh truyện và bàn luận lễ nghi triều đình, hòng sửa đổi học thuyết của Trịnh Huyền, nhưng Cơ kiên trì bảo vệ học thuyết của Huyền, luôn phản đối Túc. ^{[Tam quốc chí 4]}

Sự nghiệp

Cơ được thăng làm An Bình thái thú, gặp việc phải rời chức. Sau đó Cơ được Đại tướng quân Tào Sảng mời làm Tòng sự trung lang, rồi được ra làm An Phong thái thú. Quận liền kề Đông Ngô, Cơ cai trị thanh liêm và nghiêm khắc, vừa có oai vừa có ơn, ngoài ra còn phòng bị chặt chẽ, khiến địch không dám xâm phạm. Nước Ngô từng tập trung quân đội về Kiến Nghiệp, đánh tiếng muốn tấn công Dương Châu. Thứ sử Gia Cát Đản hỏi Cơ đối sách, ông cho rằng Tôn Quyền đã già, nước Ngô có nhiều nội hoạn, không thể ra quân. Quả nhiên như vậy. Bấy giờ Tào Sảng chuyên quyền, tình hình chánh trị hủ bại, Cơ viết “Thì yếu luận” để chê bai. Sau đó Cơ xưng bệnh xin về, rồi rời nhà để làm Hà Nam doãn, chưa nhận chức thì Sảng bị Tư Mã Ý lật đổ (249). Cơ từng là quan thuộc của Sảng, theo lệ chịu bãi chức. ^{[Tam quốc chí 5]}

Năm ấy Cơ được làm Thượng thư, rồi ra làm Kinh Châu thứ sử, gia hiệu Dương liệt tướng quân. Năm sau, Cơ theo Chinh nam tướng quân Vương Sưởng đánh Ngô. Cơ chịu trách nhiệm tấn công Di Lăng, tướng giữ thành là Bộ Hiệp đóng cửa cố thủ. Cơ ra vẻ đánh thành, kỳ thật chia binh chiếm kho lương Hùng Phụ, lấy hơn 30 vạn hộc lúa, bắt An bắc tướng quân Đàm Chánh của Ngô, thu hàng mấy ngàn người. Vì thế Cơ an trí dân chúng về hàng ở huyện Di Lăng. Nhờ công Cơ được ban tước Quan nội hầu, bèn dâng biểu đề nghị Vương Sưởng dời trị sở đến giang Hạ, nhằm uy hiếp Hạ kHẩu, khiến quân Ngô khong dám vượt sông. Cơ ở Kinh Châu làm rõ chế độ, chỉnh đốn quân đội và nông nghiệp, sửa sang trường học, được người miền nam ca ngợi. Bấy giờ triều đình bàn việc đánh Ngô, giáng chiếu hỏi Cơ phương án. Cơ cho rằng muốn đánh thì phải chuẩn bị lương thực, vật tư thật chu đáo, vì thế việc này bị đình chỉ. ^{[Tam quốc chí 6]}

Tư Mã Sư nắm quyền (252), Cơ gởi thư tiến cử hiền tài, nhằm tỏ ý ủng hộ ông ta. ^{[Tam quốc chí 7]} Tào Mao lên ngôi (254), Cơ được tiến phong tước Thường Nhạc đình hầu. ^{[Tam quốc chí 8]} Quán Khâu Kiệm, Văn Khâm nổi dậy (255), triều đình lấy Cơ làm Hành giám quân, Giả tiết, thống lĩnh quân đội Hứa Xương, hội họp với Tư Mã Sư ở Hứa Xương. Sư hỏi Cơ đánh giá thế nào về bọn Kiệm, ông cho rằng quan dân Hoài Nam không muốn làm loạn, mà họ bị bọn Kiệm bức hiếp mới tham gia, một khi đại quân kéo đến thì phản quân sẽ nhanh chóng vỡ lỡ, bọn Kiệm chẳng sớm thì muộn phải đền tội. Sư khen hay, rồi lệnh cho Cơ đem quân đi trước. ^{[Tam quốc chí 9]}

Có ý kiến cho rằng Kiệm, Khâm mạnh tợn, không thể địch nổi, nên Sư lệnh cho Cơ dừng lại. Cơ cho rằng phản quân không tiến là vì nội bộ nảy sinh vấn đề, nếu quan quân cũng cố thủ không tiến sẽ khiến cho quan dân thất vọng, phản quân có cơ hội mở rộng địa bàn, hơn nữa quân Ngô còn thừa cơ xâm phạm chiếm lấy vùng Hoài Nam, uy hiếp các nơi Tiếu, Bái, Nhữ, Dự. Cơ đề nghị tiến đến Nam Đốn, vì nơi này có kho lương, sẽ giúp cho quan quân giành được lợi thế. Cơ xin mãi, mới được cho phép tiến quân đến Ân Thủy. Đến nơi, Cơ lại xin đi Nam Đốn, Tư Mã Sư muốn đợi quân đội các lộ tập hợp, nên không đồng ý. Cơ cho rằng tướng ở ngoài có thể không nhận mệnh lệnh, liền đi chiếm Nam Đốn. Bọn Kiệm cũng muốn lấy Nam Đốn, từ Hạng Thành đi hơn 10 dặm thì nghe tin Cơ đã đến, bèn quay về. Kiệm sai Văn Khâm tập kích Đặng Ngải ở Nhạc Gia, Cơ thấy phản quân đã chia ra, bèn đem binh áp sát Hạng Thành, khiến quân đội của Kiệm thất bại. Khâm cũng bị đánh bại, Cơ được thăng làm Trấn nam tướng quân, Đô đốc Dự Châu chư quân sự, lĩnh Dự Châu thứ sử, tiến phong An Nhạc hương hầu. Cơ dâng sớ xin chia 200 hộ, ban cho em họ Vương Kiều tước Quan nội hầu, để báo ơn nuôi nấng của chú. Triều đình giáng chiếu đặc cách đồng ý. ^{[Tam quốc chí 10]}

Gia Cát Đản nổi dậy (257), Cơ được giữ bản chức mà làm Hành Trấn đông tướng quân, Đô đốc Dương, Dự chư quân sự. Bấy giờ Đại tướng quân Tư Mã Chiêu đóng quân ở Hạng Thành, cho rằng quân đội của Đản tinh nhuệ, đòi Cơ kìm quân cố thủ; Cơ nhiều lần xin tiến đánh. Đến khi tướng Đông Ngô là Chu Dị đến An Thành để cứu viện Đản, Chiêu lại lệnh cho Cơ đưa các cánh quân chuyển sang giữ Bắc Sơn. Cơ không cho là đúng, bèn dâng sớ trình bày rằng đôi bên đang đối lũy, không nên di chuyển gây biến động quân tâm, được Chiêu đồng ý. Chiêu tiến đến Khâu Đầu, chia các cánh quân vây thành Thọ Xuân, Cơ chỉ huy 26 cánh quân vây 2 mặt đông – nam. Chiêu đưa Quân lại vào trong quân đội của Cơ, răn đe họ không được tự ý tấn công. Thành Thọ Xuân hết lương, liên quân Gia Cát Đản – Đông Ngô đêm ngày tấn công lũy của quân Ngụy, Cơ liền chống trả, đánh bại họ. Quân Ngụy chiếm được Thọ Xuân, Chiêu gởi thư khen ngợi Cơ tính toán chuẩn xác, lại không bị lay chuyển mặc dù khác biệt với quan điểm của mọi người. Chiêu muốn thừa thắng đưa quân vào Ngô đón gia quyến của các tướng Ngô đã hàng là bọn Đường Tư, Cơ can ngăn, Chiêu bèn thôi. Xét vùng Hoài Nam mới dẹp, triều đình chuyển Cơ làm Chinh đông tướng quân, Đô đốc Dương Châu chư quân sự, tiến phong Đông Vũ hầu. Cơ dâng sớ cố nhường, quy công cho thuộc hạ, nhờ vậy bọn trưởng sử, tư mã 7 người được phong tước hầu. ^{[Tam quốc chí 11]}

Cuối đời

Năm ấy, mẹ của Cơ mất, triều đình giáng chiếu giữ kín việc tang, dời mộ cha của Cơ về hợp táng ở Lạc Dương, truy tặng ông ta làm Bắc Hải thái thú. Năm Cam Lộ thứ 4 (259), Cơ được chuyển làm Chinh nam tướng quân, Đô đốc Kinh Châu chư quân sự. Tào Hoán lên ngôi (260), Cơ được tăng thực ấp 1000 hộ, kể cả trước đây là 5700 hộ. Hai con trai của Cơ lần lượt được phong tước Đình hầu, Quan nội hầu. ^{[Tam quốc chí 12]}

Năm Cảnh Nguyên thứ 2 (261), Tương Dương thái thú Hồ Liệt thông báo thủ lĩnh 18 lực lượng nổi dậy ở Đông Ngô là bọn Đặng Do, Lý Quang xin về hàng, sai tướng là bọn Trương Ngô, Đặng Sanh đến làm con tin. Tư Mã Chiêu muốn nhân dịp này gây chấn động vùng Giang Nam, sai Hồ Liệt dọn sông Thư, mở đường cho Cơ đem quân từ Nghi Thành xâm nhập nước Ngô để đón bọn Do. Cơ ngờ bọn Do trá hàng, cho người chạy trạm dịch gởi thư trình bày nghi vấn với Chiêu, còn chỉ ra những khó khăn khi đưa quân vào sâu nước Ngô. Do vậy Chiêu bãi bỏ việc điều binh, mà bọn Do cũng không về hàng. ^{[Tam quốc chí 13]} ^{[Tam quốc chí 14]}

Năm ấy Cơ mất, hưởng thọ 72 tuổi; ^{[Tài liệu khác 1]} được truy tặng chức Tư không, thụy là Cảnh hầu. ^{[Tam quốc chí 15]}

Hậu sự

Con trai là Vương Huy được kế tự, mất sớm. Trong niên hiệu Hàm Hi (265 – 266), Tư Mã Chiêu sửa đổi Ngũ đẳng tước, xét công lao của Cơ, cho cháu nội của ông là Vương Dị được nhận tước Đông Vũ hầu, cắt một số thực ấp trong Đông Vũ hầu quốc để phong 1 con trai của ông làm Quan nội hầu. Nhà Tấn thay ngôi nhà Ngụy, triều đình giáng chiếu khen ngợi công lao và đức độ của Cơ, ban cho gia đình 2 nô tỳ. ^{[Tam quốc chí 16]}

Gia đình

Cha là Vương Báo, chú là Vương Ông, đều không làm quan.
Con trai kế tự là Vương Huy. Cháu nội kế tự là Vương Dị.
Ngoài ra các tài liệu khác nhắc đến hai người con trai nữa là Vương Xung, được làm đến Trị thư thị ngự sử nhà Tấn ^{[Tài liệu khác 2]} và Vương Chấn, được làm đến An Dương huyện lệnh. Con trai thứ của Chấn là Vương Khôi cũng được kế tự Cơ, có lẽ là do Vương Dị mất mà không có con nối dõi. ^{[Tài liệu khác 3]}
Con gái út là Vương Sán (? – 284) tự Nữ Nghi. Năm Hàm Hi đầu tiên (265), Sán được gả cho Tư Mã Dung, con trai thứ 8 của Tư Mã Ý. Năm Thái Thủy thứ 2 (267), Dung được phong tước Lương vương, Sán trở thành vương phi. ^{[Tài liệu khác 4]}

Hình tượng trong văn hóa

Vương Cơ là nhân vật nhỏ trong tiểu thuyết Tam quốc diễn nghĩa, xuất hiện ở các hồi hồi 110, hồi 111 và hồi 112, tham gia đánh dẹp Quán Khâu Kiệm và Gia Cát Đản. Vai trò của Cơ tương đối sát với chánh sử.

Tham khảo

Tam quốc chí

^ Trần Thọ – Tam quốc chí quyển 27, Ngụy chí 27, Từ Hồ nhị Vương truyện, Vương Cơ: Vương Cơ tự Bá Dư, Đông Lai Khúc Thành nhân dã. Thiểu cô, dữ thúc phụ Ông cư. Ông phủ dưỡng thậm đốc, Cơ diệc dĩ hiếu xưng. Niên thập thất, quận triệu vi lại, phi kì hảo dã, toại khứ, nhập Lang Da giới du học.
^ Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Hoàng Sơ trung, sát Hiếu liêm, trừ Lang trung. Thị thì Thanh thổ sơ định, thứ sử Vương Lăng đặc biểu thỉnh Cơ vi Biệt giá, hậu triệu vi Bí thư lang, Lăng phục thỉnh hoàn. Khoảnh chi, Tư đồ Vương Lãng tích Cơ, Lăng bất khiển. Lãng thư hặc châu viết: “Phàm gia thần chi lương, tắc thăng vu công phụ, công thần chi lương, tắc nhập vu vương chức, thị cố cổ giả hầu bá hữu cống sĩ chi lễ. Kim châu thủ túc vệ chi thần, lưu bí các chi lại, sở hi văn dã.” Lăng do bất khiển. Lăng lưu xưng Thanh thổ, cái diệc do Cơ hiệp hòa chi phụ dã. Đại tướng quân Tư Mã Tuyên vương tích Cơ, vị chí, trạc vi Trung thư thị lang.
^ Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Minh đế thịnh tu cung thất, bách tính lao tụy. Cơ thượng sớ viết: “Thần văn cổ nhân dĩ thủy dụ dân, viết ‘thủy sở dĩ tái chu, diệc sở dĩ phúc chu’. Cố tại dân thượng giả, bất khả dĩ bất giới cụ. Phu dân dật tắc lự dịch, khổ tắc tư nan, thị dĩ tiên vương cư chi dĩ ước kiệm, tỉ bất chí vu sanh hoạn. Tích Nhan Uyên vân Đông Dã tử chi ngự, mã lực tận hĩ nhi cầu tiến bất dĩ, thị dĩ tri kì tương bại. Kim sự dịch lao khổ, nam nữ li khoáng, nguyện bệ hạ thâm sát Đông Dã chi tệ, lưu ý Chu thủy chi dụ, tức bôn tứ vu vị tận, tiết lực dịch vu vị khốn. Tích Hán hữu thiên hạ, chí Hiếu Văn thì duy hữu đồng tính chư hầu, nhi Giả Nghị ưu chi viết: ‘Trí hỏa tích tân chi hạ nhi tẩm kì thượng, nhân vị chi an dã.’ Kim khấu tặc vị điễn, mãnh tướng ủng binh, kiểm chi tắc vô dĩ ứng địch, cửu chi tắc nan dĩ di hậu, đương thịnh minh chi thế, bất vụ dĩ trừ hoạn, nhược tử tôn bất cạnh, xã tắc chi ưu dã. Sử Giả Nghị phục khởi, tất thâm thiết vu nẵng thì hĩ.”
^ Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Tán kỵ thường thị Vương Túc trứ chư kinh truyện giải cập luận định triều nghi, cải dịch Trịnh Huyền cựu thuyết, nhi Cơ cư trì Huyền nghĩa, thường dữ kháng hành.
^ Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Thiên An Bình thái thú, công sự khứ quan. Đại tướng quân Tào Sảng thỉnh vi Tòng sự trung lang, xuất vi An Phong thái thú. Quận tiếp Ngô khấu, vi chánh thanh nghiêm hữu uy huệ, minh thiết phòng bị, địch bất cảm phạm. Gia Thảo khấu tướng quân. Ngô thường đại phát chúng tập Kiến Nghiệp, dương thanh dục nhập công Dương Châu, thứ sử Gia Cát Đản sử Cơ sách chi. Cơ viết: “Tích Tôn Quyền tái chí Hợp Phì, nhất chí Giang Hạ, kì hậu Toàn Tông xuất Lư Giang, Chu Nhiên khấu Tương Dương, giai vô công nhi hoàn. Kim Lục Tốn đẳng dĩ tử, nhi Quyền niên lão, nội vô hiền tự, trung vô mưu chủ. Quyền tự xuất tắc cụ nội hấn tốt khởi, ung thư phát hội; khiển tướng tắc cựu tướng dĩ tận, tân tướng vị tín. Thử bất quá dục bổ định chi đảng, hoàn tự bảo hộ nhĩ.” Hậu Quyền cánh bất năng xuất. Thì Tào Sảng chuyên bính, phong hóa lăng trì, Cơ trứ “Thì yếu luận” dĩ thiết thế sự. Dĩ tật trưng hoàn, khởi gia vi Hà Nam doãn, vị bái, Sảng phục tru, Cơ thường vi Sảng quan chúc, tùy lệ bãi.
^ Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Kì niên vi thượng thư, xuất vi Kinh Châu thứ sử, gia Dương liệt tướng quân, tùy Chinh nam Vương Sưởng kích Ngô. Cơ biệt tập Bộ Hiệp vu Di Lăng, Hiệp bế môn tự thủ. Cơ kì dĩ công hình, nhi thật phân binh thủ Hùng Phụ để các, thu mễ tam thập dư vạn hộc, lỗ An bắc tướng quân Đàm Chánh, nạp hàng sổ thiên khẩu. Vu thị di kì hàng dân, trí Di Lăng huyện. Tứ tước Quan nội hầu. Cơ hựu biểu thành thượng Sưởng, tỉ Giang Hạ trì chi, dĩ bức Hạ Khẩu, do thị tặc bất cảm khinh việt giang. Minh chế độ, chỉnh quân nông, kiêm tu học giáo, nam phương xưng chi. Thì triều đình nghị dục phạt Ngô, chiếu Cơ lượng tiến thú chi nghi. Cơ đối viết: “Phu binh động nhi vô công, tắc uy danh chiết vu ngoại, tài dụng cùng vu nội, cố tất toàn nhi hậu dụng dã. Nhược bất tư thông xuyên tụ lương thủy chiến chi bị, tắc tuy tích binh giang nội, vô tất độ chi thế hĩ. Kim Giang Lăng hữu Tự, Chương nhị thủy, khái quán cao du chi điền dĩ thiên sổ. An Lục tả hữu, pha trì ốc diễn. Nhược thủy lục tịnh nông, dĩ thật quân tư, nhiên hậu dẫn binh nghệ Giang Lăng, Di Lăng, phân cư Hạ Khẩu, thuận Tự, Chương, tư thủy phù cốc nhi hạ. Tặc tri quan binh hữu kinh cửu chi thế, tắc cự thiên tru giả ý tự, nhi hướng vương hóa giả ích cố. Nhiên hậu suất hợp Man Di dĩ công kì nội, tinh tốt kính binh dĩ thảo kì ngoại, tắc Hạ Khẩu dĩ thượng tất bạt, nhi giang ngoại chi quận bất thủ. Như thử, Ngô, Thục chi giao tuyệt, giao tuyệt nhi Ngô cầm hĩ. Bất nhiên, binh xuất chi lợi, vị khả tất hĩ.” Vu thị toại chỉ.
^ Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Tư Mã Cảnh vương tân thống chánh, Cơ thư giới chi viết: “Thiên hạ chí quảng, vạn ki chí ổi, thành bất khả bất căng căng nghiệp nghiệp, tọa nhi đãi đán dã. Phu chí chánh tắc chúng tà bất sanh, tâm tĩnh tắc chúng sự bất táo, tư lự thẩm định tắc giáo lệnh bất phiền, thân dụng trung lương tắc viễn cận hiệp phục. Cố tri hòa viễn tại thân, định chúng tại tâm. Hứa Doãn, Phó Hỗ, Viên Khản, Thôi Tán giai nhất thì chánh sĩ, hữu trực chất nhi vô lưu tâm, khả dữ đồng chánh sự giả dã.” Cảnh vương nạp kì ngôn.
^ Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Cao Quý hương công tức tôn vị, tiến phong Thường Nhạc đình hầu.
^ Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Quán Khâu Kiệm, Văn Khâm tác loạn, dĩ Cơ vi Hành giám quân, Giả tiết, thống Hứa Xương quân thích dữ Cảnh vương hội vu Hứa Xương. Cảnh vương viết: “Quân trù Kiệm đẳng hà như?” Cơ viết: “Hoài Nam chi nghịch, phi lại dân tư loạn dã, Kiệm đẳng cuống hiếp bách cụ, úy mục hạ chi lục, thị dĩ thượng quần tụ nhĩ. Nhược đại binh lâm bức, tất thổ băng ngõa giải, Kiệm, Khâm chi thủ, bất chung triều nhi huyền vu quân môn hĩ.” Cảnh vương viết: “Thiện.” Nãi lệnh Cơ cư quân tiền.
^ Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Nghị giả hàm dĩ Kiệm, Khâm phiêu hãn, nan dữ tranh phong. Chiếu Cơ đình trú. Cơ dĩ vi: “Kiệm đẳng cử quân túc dĩ thâm nhập, nhi cửu bất tiến giả, thị kì trá ngụy dĩ lộ, chúng tâm nghi tự dã. Kim bất trương kì uy hình dĩ phó dân vọng, nhi đình quân cao lũy, hữu tự úy nọa, phi dụng binh chi thế dã. Nhược hoặc lỗ lược dân nhân, hựu châu quận binh gia vi tặc sở đắc giả, canh hoài li tâm; Kiệm đẳng sở bách hiếp giả, tự cố tội trọng, bất cảm phục hoàn, thử vi thác binh vô dụng chi địa, nhi thành gian quĩ chi nguyên. Ngô khấu nhân chi, tắc Hoài Nam phi quốc gia chi hữu, Tiếu, Bái, Nhữ, Dự nguy nhi bất an, thử kế chi đại thất dã. Quân nghi tốc tiến cư Nam Đốn, Nam Đốn hữu đại để các, kế túc quân nhân tứ thập nhật lương. Bảo kiên thành, nhân tích cốc, tiên nhân hữu đoạt nhân chi tâm, thử bình tặc chi yếu dã.” Cơ lũ thỉnh, nãi thính tiến cư Ân Thủy. Kí chí, phục ngôn viết: “Binh văn chuyết tốc, vị đổ công trì chi cửu. Phương kim ngoại hữu cường khấu, nội hữu bạn thần, nhược bất thì quyết, tắc sự chi thâm thiển vị khả trắc dã. Nghị giả đa dục tướng quân trì trọng. Tướng quân trì trọng thị dã, đình quân bất tiến phi dã. Trì trọng phi bất hành chi vị dã, tiến nhi bất khả phạm nhĩ. Kim cư kiên thành, bảo bích lũy, dĩ tích thật tư lỗ, huyền vận quân lương, thậm phi kế dã.” Cảnh vương dục tu chư quân tập đáo, do thượng vị hứa. Cơ viết: “Tướng tại quân, quân lệnh hữu sở bất thụ. Bỉ đắc tắc lợi, ngã đắc diệc lợi, thị vị tranh thành, Nam Đốn thị dã.” Toại triếp tiến cư Nam Đốn, Kiệm đẳng tòng Hạng diệc tranh dục vãng, phát thập dư lí, văn Cơ tiên đáo, phục hoàn bảo Hạng. Thì Duyện Châu thứ sử Đặng Ngải đồn Nhạc Gia, Kiệm sử Văn Khâm tương binh tập Ngải. Cơ tri kì thế phân, tiến binh bức Hạng, Kiệm chúng toại bại. Khâm đẳng dĩ bình, thiên Trấn nam tướng quân, Đô đốc Dự Châu chư quân sự, lĩnh Dự Châu thứ sử, tiến phong An Nhạc hương hầu. Thượng sớ cầu phân hộ nhị bách, tứ thúc phụ tử Kiều tước Quan nội hầu, dĩ báo thúc phụ phụ dục chi đức. Hữu chiếu đặc thính.
^ Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Gia Cát Đản phản, Cơ dĩ bản quan Hành Trấn đông tướng quân, Đô đốc Dương, Dự chư quân sự. Thì đại quân tại Hạng, dĩ tặc binh tinh, chiếu Cơ liễm quân kiên lũy. Cơ luy khải cầu tiến thảo. Hội Ngô khiển Chu Dị lai cứu Đản, quân vu An Thành. Cơ hựu bị chiếu dẫn chư quân chuyển cư Bắc Sơn, Cơ vị chư tướng viết: “Kim vi lũy chuyển cố, binh mã hướng tập, đãn đương tinh tu thủ bị dĩ đãi việt dật, nhi canh di binh thủ hiểm, sử đắc phóng túng, tuy hữu trí giả bất năng thiện hậu hĩ.” Toại thủ tiện nghi thượng sớ viết: “Kim dữ tặc gia đối địch, đương bất động như sơn. Nhược thiên di y hiểm, nhân tâm diêu đãng, vu thế đại tổn. Chư quân tịnh cư thâm câu cao lũy, chúng tâm giai định, bất khả khuynh động, thử ngự binh chi yếu dã.” Thư tấu, báo thính. Đại tướng quân Tư Mã Văn vương tiến đồn Khâu Đầu, phân bộ vi thủ, các hữu sở thống. Cơ đốc thành đông thành nam nhị thập lục quân, Văn vương lai Quân lại nhập Trấn nam bộ, giới nhất bất đắc hữu sở khiển. Thành trung thực tận, trú dạ công lũy, Cơ triếp cự kích, phá chi. Thọ Xuân kí bạt, Văn vương dữ Cơ thư viết: “Sơ nghị giả vân vân, cầu di giả thậm chúng, thì vị lâm lí, diệc vị nghi nhiên. Tướng quân thâm toán lợi hại, độc bỉnh cố chí, thượng vi chiếu mệnh, hạ cự chúng nghị, chung chí chế địch cầm tặc, tuy cổ nhân sở thuật, bất thị quá dã.” Văn vương dục khiển chư tướng khinh binh thâm nhập, chiêu nghênh Đường Tư đẳng tử đệ, nhân hấn hữu đãng phúc Ngô chi thế. Cơ gián viết: “Tích Gia Cát Khác thừa Đông Quan chi thắng, kiệt Giang Biểu chi binh, dĩ vi Tân Thành, thành kí bất bạt, nhi chúng tử giả đại bán. Khương Duy nhân Thao Thượng chi lợi, khinh binh thâm nhập, lương hướng bất kế, quân phúc Thượng Lạc. Phu đại tiệp chi hậu, thượng hạ khinh địch, khinh địch tắc lự nan bất thâm. kim tặc tân bại vu ngoại, hựu nội hoạn vị nhị, thị kì tu bị thiết lự chi thì dã. Thả binh xuất du niên, nhân hữu quy chí, kim phu quắc thập vạn, tội nhân tư đắc, tự lịch đại chinh phạt, vị hữu toàn binh độc khắc như kim chi thịnh giả dã. Vũ hoàng đế khắc Viên Thiệu vu Quan Độ, tự dĩ sở hoạch dĩ đa, bất phục truy bôn, cụ tỏa uy dã.” Văn vương nãi chỉ. Dĩ Hoài Nam sơ định, chuyển Cơ vi Chinh đông tướng quân, Đô đốc Dương Châu chư quân sự, tiến phong Đông Vũ hầu. Cơ thượng sớ cố nhượng, quy công tham tá, do thị trưởng sử, tư mã đẳng thất nhân giai hầu.
^ Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Thị tuế, Cơ mẫu tốt, chiếu bí kì hung vấn, nghênh Cơ phụ Báo tang hợp táng Lạc Dương, truy tặng Báo Bắc Hải thái thú. Cam Lộ tứ niên, chuyển vi Chinh nam tướng quân, Đô đốc Kinh Châu chư quân sự. Thường Đạo hương công tức tôn vị, tăng ấp thiên hộ, tịnh tiền ngũ thiên thất bách hộ. Tiền hậu phong tử nhị nhân Đình hầu, Quan nội hầu.
^ Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Cảnh Nguyên nhị niên, Tương Dương thái thú biểu Ngô tặc Đặng Do đẳng dục lai quy hóa, Cơ bị chiếu, đương nhân thử chấn đãng Giang biểu. Cơ nghi kì trá, trì dịch trần trạng. Thả viết: “Gia Bình dĩ lai, luy hữu nội nan, đương kim chi vụ, tại vu trấn an xã tắc, tuy ninh bách tính, vị nghi động chúng dĩ cầu ngoại lợi.” Văn vương báo thư viết: “Phàm xử sự giả, đa khúc tương tòng thuận, tiên năng xác nhiên cộng tận lí thật. Thành cảm trung ái, mỗi kiến quy kì, triếp kính y lai chỉ.” Hậu Do đẳng cánh bất hàng.
^ Bùi Tùng Chi chú giải Tam quốc chí, Vương Cơ truyện dẫn Tư Mã Bưu – Chiến lược: “Cảnh Nguyên nhị niên xuân tam nguyệt, Tương Dương thái thú Hồ Liệt biểu thượng ‘Ngô tặc Đặng Do, Lý Quang đẳng, đồng mưu thập bát đồn, dục lai quy hóa, khiển tướng Trương Ngô, Đặng Sanh, tịnh tống chất nhâm. Khắc kì dục lệnh quận quân lâm giang nghênh bạt’. Đại tướng quân Tư Mã Văn vương khải văn. Chiếu Chinh nam tướng quân Vương Cơ bộ phân chư quân, sử Liệt đốc vạn nhân kính tạo Thư Thủy, Kinh Châu, Nghĩa Dương nam đồn Nghi Thành, thừa Thư túc phát. Nhược Do đẳng như kì đáo giả, tiện đương nhân thử chấn đãng Giang Biểu. Cơ nghi tặc trá hàng, dụ trí quan binh, trì dịch chỉ Văn vương, thuyết Do đẳng khả nghi chi trạng. ‘Thả đương thanh trừng, vị nghi tiện cử trọng binh thâm nhập ứng chi’. Hựu viết: ‘Di Lăng đông đạo, đương do xa ngự, chí Xích Ngạn nãi đắc độ thản, tây đạo đương xuất tiến Khê Khẩu, nãi thú bình thổ, giai sơn hiểm hiệp, trúc mộc tùng úy, tốt hữu yếu hại, nỗ mã bất trần. Kim giả cân giác nỗ nhược, thủy lạo phương hàng, phế thịnh nông chi vụ, kiếu nan tất chi lợi, thử sự chi nguy giả dã. Tích Tử Ngọ chi dịch, binh hành sổ bách lí nhi trị lâm vũ, kiều các phá hoại, hậu lương hủ bại, tiền quân huyền phạp. Khương Duy thâm nhập, bất đãi truy trọng, sĩ chúng cơ ngạ, phúc quân Thượng Khuê. Văn Khâm, Đường Tư, cử Ngô trọng binh, muội lợi Thọ Xuân, thân một bất phản. Thử giai cận sự chi giám giới dã. Gia Bình dĩ lai, luy hữu nội nan. Đương kim chi nghi, đương trấn an xã tắc, phủ ninh thượng hạ, lực nông vụ bổn, hoài nhu bách tính, vị nghi động chúng dĩ cầu ngoại lợi dã. Đắc chi vị túc vi đa, thất chi thương tổn uy trọng.’ Văn vương luy đắc Cơ thư, ý nghi. Tầm lai chư quân dĩ thượng đạo giả, thả quyền đình trụ sở tại, tu hậu tiết độ. Cơ hựu ngôn vu Văn vương viết: ‘Tích Hán Tổ nạp Lịch Sanh chi thuyết, dục phong lục quốc, ngụ Trương Lương chi mưu, nhi thú tiêu ấn. Cơ mưu lự thiển đoản, thành bất cập Lưu hầu, diệc cụ Tương Dương hữu thực kì chi mậu.’ Văn vương vu thị toại bãi quân nghiêm, hậu Do đẳng quả bất hàng.”
^ Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Thị tuế Cơ hoăng, truy tặng Tư không, Thụy viết Cảnh hầu.
^ Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Tử Huy tự, tảo tốt. Hàm Hi trung, khai kiến ngũ đẳng, dĩ Cơ trứ huân tiền triều, cải phong Cơ tôn Dị, nhi dĩ Đông Vũ dư ấp tứ nhất tử tước Quan nội hầu. Tấn thất tiễn tộ, hạ chiếu viết: “Cố Tư không Vương Cơ kí trứ đức lập huân, hựu trì thân thanh tố, bất doanh sản nghiệp, cửu tại trọng nhâm, gia vô tư tích, khả vị thân một hành hiển, túc dụng lệ tục giả dã. Kì dĩ nô tỳ nhị nhân tứ kì gia.”

Tài liệu khác

^ Xem nội dung Đông Vũ hầu Vương Cơ đoạn bi (bia vỡ) tại đây.
^ Lý Phưởng (nhà Tống) soạn – Thái Bình ngự lãm quyển 215, Chức quan bộ 13: Hựu viết: Vương Thản Chi tự Văn Độ, tuyển tào tương nghĩ vi Thượng thư lang. Thản Chi văn viết: “Tự quá giang, thượng thư lang chánh dụng đệ nhị nhân, hà đắc dĩ thử kiến nghĩ!” Kì tử Quốc Bảo hảo khuynh trắc, phụ phụ Tạ An ác chi, trừ Thượng thư lang. Quốc Bảo dĩ vi trung hưng cao du chi tộc, duy tác Lại bộ, bất tác dư tào lang, oán chi, từ bất bái. Tấn Thái Khang khởi cư chú viết: Cố Tư không Vương Cơ túc vi tiên đế thụ nhâm, Cơ tử Xung thượng thư lang trung, tuy tại thanh đồ, do vị miễn sở thát. Kì dĩ Xung vi Trị thư thị ngự sử.
^ Ngu Thế Nam (nhà Đường) soạn, Trần Vũ Mô (nhà Minh) bổ chú – Bắc Đường thư sao (bản Tứ khố toàn thư) quyển 48: Vương Cơ tước tộ tái tuyệt dĩ tôn Khôi thiệu công. (bổ chú: Tấn khởi cư chú: Vân Huệ đế chiếu viết Tư không Vương Cơ, tước tộ tái tuyệt, kì dĩ cố An Dương lệnh Chấn thứ nam Khôi thiệu phong. Chấn, Cơ tử dã.)
^ Lịch Đạo Nguyên (Bắc Ngụy) – Thủy kinh chú quyển 24 Tuy Thủy: Đông quá Tuy Dương huyện nam… Thành nội đông tây đạo bắc, hữu Tấn Lương vương phi Vương thị lăng biểu, tịnh liệt nhị bi. Bi vân: Phi húy Sán, tự Nữ Nghi, Đông Lai Khúc Thành nhân dã. Tề Bắc Hải phủ quân chi tôn, Tư không Đông Vũ Cảnh hầu chi quý nữ, Hàm Hi nguyên niên tần vu Tư Mã thị, Thái Thủy nhị niên phi vu quốc. Thái Khang ngũ niên hoăng, doanh lăng vu Tân Mông chi, Thái Khang cửu niên lập bi.

Chú thích

^ Nay là huyện cấp thị Chiêu Viễn, địa cấp thị Yên Đài, tỉnh Sơn Đông Trung Quốc.

[1] Trần Thọ – Tam quốc chí quyển 27, Ngụy chí 27, Từ Hồ nhị Vương truyện, Vương Cơ: Vương Cơ tự Bá Dư, Đông Lai Khúc Thành nhân dã. Thiểu cô, dữ thúc phụ Ông cư. Ông phủ dưỡng thậm đốc, Cơ diệc dĩ hiếu xưng. Niên thập thất, quận triệu vi lại, phi kì hảo dã, toại khứ, nhập Lang Da giới du học.

[2] Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Hoàng Sơ trung, sát Hiếu liêm, trừ Lang trung. Thị thì Thanh thổ sơ định, thứ sử Vương Lăng đặc biểu thỉnh Cơ vi Biệt giá, hậu triệu vi Bí thư lang, Lăng phục thỉnh hoàn. Khoảnh chi, Tư đồ Vương Lãng tích Cơ, Lăng bất khiển. Lãng thư hặc châu viết: “Phàm gia thần chi lương, tắc thăng vu công phụ, công thần chi lương, tắc nhập vu vương chức, thị cố cổ giả hầu bá hữu cống sĩ chi lễ. Kim châu thủ túc vệ chi thần, lưu bí các chi lại, sở hi văn dã.” Lăng do bất khiển. Lăng lưu xưng Thanh thổ, cái diệc do Cơ hiệp hòa chi phụ dã. Đại tướng quân Tư Mã Tuyên vương tích Cơ, vị chí, trạc vi Trung thư thị lang.

[3] Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Minh đế thịnh tu cung thất, bách tính lao tụy. Cơ thượng sớ viết: “Thần văn cổ nhân dĩ thủy dụ dân, viết ‘thủy sở dĩ tái chu, diệc sở dĩ phúc chu’. Cố tại dân thượng giả, bất khả dĩ bất giới cụ. Phu dân dật tắc lự dịch, khổ tắc tư nan, thị dĩ tiên vương cư chi dĩ ước kiệm, tỉ bất chí vu sanh hoạn. Tích Nhan Uyên vân Đông Dã tử chi ngự, mã lực tận hĩ nhi cầu tiến bất dĩ, thị dĩ tri kì tương bại. Kim sự dịch lao khổ, nam nữ li khoáng, nguyện bệ hạ thâm sát Đông Dã chi tệ, lưu ý Chu thủy chi dụ, tức bôn tứ vu vị tận, tiết lực dịch vu vị khốn. Tích Hán hữu thiên hạ, chí Hiếu Văn thì duy hữu đồng tính chư hầu, nhi Giả Nghị ưu chi viết: ‘Trí hỏa tích tân chi hạ nhi tẩm kì thượng, nhân vị chi an dã.’ Kim khấu tặc vị điễn, mãnh tướng ủng binh, kiểm chi tắc vô dĩ ứng địch, cửu chi tắc nan dĩ di hậu, đương thịnh minh chi thế, bất vụ dĩ trừ hoạn, nhược tử tôn bất cạnh, xã tắc chi ưu dã. Sử Giả Nghị phục khởi, tất thâm thiết vu nẵng thì hĩ.”

[4] Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Tán kỵ thường thị Vương Túc trứ chư kinh truyện giải cập luận định triều nghi, cải dịch Trịnh Huyền cựu thuyết, nhi Cơ cư trì Huyền nghĩa, thường dữ kháng hành.

[5] Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Thiên An Bình thái thú, công sự khứ quan. Đại tướng quân Tào Sảng thỉnh vi Tòng sự trung lang, xuất vi An Phong thái thú. Quận tiếp Ngô khấu, vi chánh thanh nghiêm hữu uy huệ, minh thiết phòng bị, địch bất cảm phạm. Gia Thảo khấu tướng quân. Ngô thường đại phát chúng tập Kiến Nghiệp, dương thanh dục nhập công Dương Châu, thứ sử Gia Cát Đản sử Cơ sách chi. Cơ viết: “Tích Tôn Quyền tái chí Hợp Phì, nhất chí Giang Hạ, kì hậu Toàn Tông xuất Lư Giang, Chu Nhiên khấu Tương Dương, giai vô công nhi hoàn. Kim Lục Tốn đẳng dĩ tử, nhi Quyền niên lão, nội vô hiền tự, trung vô mưu chủ. Quyền tự xuất tắc cụ nội hấn tốt khởi, ung thư phát hội; khiển tướng tắc cựu tướng dĩ tận, tân tướng vị tín. Thử bất quá dục bổ định chi đảng, hoàn tự bảo hộ nhĩ.” Hậu Quyền cánh bất năng xuất. Thì Tào Sảng chuyên bính, phong hóa lăng trì, Cơ trứ “Thì yếu luận” dĩ thiết thế sự. Dĩ tật trưng hoàn, khởi gia vi Hà Nam doãn, vị bái, Sảng phục tru, Cơ thường vi Sảng quan chúc, tùy lệ bãi.

[6] Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Kì niên vi thượng thư, xuất vi Kinh Châu thứ sử, gia Dương liệt tướng quân, tùy Chinh nam Vương Sưởng kích Ngô. Cơ biệt tập Bộ Hiệp vu Di Lăng, Hiệp bế môn tự thủ. Cơ kì dĩ công hình, nhi thật phân binh thủ Hùng Phụ để các, thu mễ tam thập dư vạn hộc, lỗ An bắc tướng quân Đàm Chánh, nạp hàng sổ thiên khẩu. Vu thị di kì hàng dân, trí Di Lăng huyện. Tứ tước Quan nội hầu. Cơ hựu biểu thành thượng Sưởng, tỉ Giang Hạ trì chi, dĩ bức Hạ Khẩu, do thị tặc bất cảm khinh việt giang. Minh chế độ, chỉnh quân nông, kiêm tu học giáo, nam phương xưng chi. Thì triều đình nghị dục phạt Ngô, chiếu Cơ lượng tiến thú chi nghi. Cơ đối viết: “Phu binh động nhi vô công, tắc uy danh chiết vu ngoại, tài dụng cùng vu nội, cố tất toàn nhi hậu dụng dã. Nhược bất tư thông xuyên tụ lương thủy chiến chi bị, tắc tuy tích binh giang nội, vô tất độ chi thế hĩ. Kim Giang Lăng hữu Tự, Chương nhị thủy, khái quán cao du chi điền dĩ thiên sổ. An Lục tả hữu, pha trì ốc diễn. Nhược thủy lục tịnh nông, dĩ thật quân tư, nhiên hậu dẫn binh nghệ Giang Lăng, Di Lăng, phân cư Hạ Khẩu, thuận Tự, Chương, tư thủy phù cốc nhi hạ. Tặc tri quan binh hữu kinh cửu chi thế, tắc cự thiên tru giả ý tự, nhi hướng vương hóa giả ích cố. Nhiên hậu suất hợp Man Di dĩ công kì nội, tinh tốt kính binh dĩ thảo kì ngoại, tắc Hạ Khẩu dĩ thượng tất bạt, nhi giang ngoại chi quận bất thủ. Như thử, Ngô, Thục chi giao tuyệt, giao tuyệt nhi Ngô cầm hĩ. Bất nhiên, binh xuất chi lợi, vị khả tất hĩ.” Vu thị toại chỉ.

[7] Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Tư Mã Cảnh vương tân thống chánh, Cơ thư giới chi viết: “Thiên hạ chí quảng, vạn ki chí ổi, thành bất khả bất căng căng nghiệp nghiệp, tọa nhi đãi đán dã. Phu chí chánh tắc chúng tà bất sanh, tâm tĩnh tắc chúng sự bất táo, tư lự thẩm định tắc giáo lệnh bất phiền, thân dụng trung lương tắc viễn cận hiệp phục. Cố tri hòa viễn tại thân, định chúng tại tâm. Hứa Doãn, Phó Hỗ, Viên Khản, Thôi Tán giai nhất thì chánh sĩ, hữu trực chất nhi vô lưu tâm, khả dữ đồng chánh sự giả dã.” Cảnh vương nạp kì ngôn.

[8] Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Cao Quý hương công tức tôn vị, tiến phong Thường Nhạc đình hầu.

[9] Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Quán Khâu Kiệm, Văn Khâm tác loạn, dĩ Cơ vi Hành giám quân, Giả tiết, thống Hứa Xương quân thích dữ Cảnh vương hội vu Hứa Xương. Cảnh vương viết: “Quân trù Kiệm đẳng hà như?” Cơ viết: “Hoài Nam chi nghịch, phi lại dân tư loạn dã, Kiệm đẳng cuống hiếp bách cụ, úy mục hạ chi lục, thị dĩ thượng quần tụ nhĩ. Nhược đại binh lâm bức, tất thổ băng ngõa giải, Kiệm, Khâm chi thủ, bất chung triều nhi huyền vu quân môn hĩ.” Cảnh vương viết: “Thiện.” Nãi lệnh Cơ cư quân tiền.

[10] Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Nghị giả hàm dĩ Kiệm, Khâm phiêu hãn, nan dữ tranh phong. Chiếu Cơ đình trú. Cơ dĩ vi: “Kiệm đẳng cử quân túc dĩ thâm nhập, nhi cửu bất tiến giả, thị kì trá ngụy dĩ lộ, chúng tâm nghi tự dã. Kim bất trương kì uy hình dĩ phó dân vọng, nhi đình quân cao lũy, hữu tự úy nọa, phi dụng binh chi thế dã. Nhược hoặc lỗ lược dân nhân, hựu châu quận binh gia vi tặc sở đắc giả, canh hoài li tâm; Kiệm đẳng sở bách hiếp giả, tự cố tội trọng, bất cảm phục hoàn, thử vi thác binh vô dụng chi địa, nhi thành gian quĩ chi nguyên. Ngô khấu nhân chi, tắc Hoài Nam phi quốc gia chi hữu, Tiếu, Bái, Nhữ, Dự nguy nhi bất an, thử kế chi đại thất dã. Quân nghi tốc tiến cư Nam Đốn, Nam Đốn hữu đại để các, kế túc quân nhân tứ thập nhật lương. Bảo kiên thành, nhân tích cốc, tiên nhân hữu đoạt nhân chi tâm, thử bình tặc chi yếu dã.” Cơ lũ thỉnh, nãi thính tiến cư Ân Thủy. Kí chí, phục ngôn viết: “Binh văn chuyết tốc, vị đổ công trì chi cửu. Phương kim ngoại hữu cường khấu, nội hữu bạn thần, nhược bất thì quyết, tắc sự chi thâm thiển vị khả trắc dã. Nghị giả đa dục tướng quân trì trọng. Tướng quân trì trọng thị dã, đình quân bất tiến phi dã. Trì trọng phi bất hành chi vị dã, tiến nhi bất khả phạm nhĩ. Kim cư kiên thành, bảo bích lũy, dĩ tích thật tư lỗ, huyền vận quân lương, thậm phi kế dã.” Cảnh vương dục tu chư quân tập đáo, do thượng vị hứa. Cơ viết: “Tướng tại quân, quân lệnh hữu sở bất thụ. Bỉ đắc tắc lợi, ngã đắc diệc lợi, thị vị tranh thành, Nam Đốn thị dã.” Toại triếp tiến cư Nam Đốn, Kiệm đẳng tòng Hạng diệc tranh dục vãng, phát thập dư lí, văn Cơ tiên đáo, phục hoàn bảo Hạng. Thì Duyện Châu thứ sử Đặng Ngải đồn Nhạc Gia, Kiệm sử Văn Khâm tương binh tập Ngải. Cơ tri kì thế phân, tiến binh bức Hạng, Kiệm chúng toại bại. Khâm đẳng dĩ bình, thiên Trấn nam tướng quân, Đô đốc Dự Châu chư quân sự, lĩnh Dự Châu thứ sử, tiến phong An Nhạc hương hầu. Thượng sớ cầu phân hộ nhị bách, tứ thúc phụ tử Kiều tước Quan nội hầu, dĩ báo thúc phụ phụ dục chi đức. Hữu chiếu đặc thính.

[11] Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Gia Cát Đản phản, Cơ dĩ bản quan Hành Trấn đông tướng quân, Đô đốc Dương, Dự chư quân sự. Thì đại quân tại Hạng, dĩ tặc binh tinh, chiếu Cơ liễm quân kiên lũy. Cơ luy khải cầu tiến thảo. Hội Ngô khiển Chu Dị lai cứu Đản, quân vu An Thành. Cơ hựu bị chiếu dẫn chư quân chuyển cư Bắc Sơn, Cơ vị chư tướng viết: “Kim vi lũy chuyển cố, binh mã hướng tập, đãn đương tinh tu thủ bị dĩ đãi việt dật, nhi canh di binh thủ hiểm, sử đắc phóng túng, tuy hữu trí giả bất năng thiện hậu hĩ.” Toại thủ tiện nghi thượng sớ viết: “Kim dữ tặc gia đối địch, đương bất động như sơn. Nhược thiên di y hiểm, nhân tâm diêu đãng, vu thế đại tổn. Chư quân tịnh cư thâm câu cao lũy, chúng tâm giai định, bất khả khuynh động, thử ngự binh chi yếu dã.” Thư tấu, báo thính. Đại tướng quân Tư Mã Văn vương tiến đồn Khâu Đầu, phân bộ vi thủ, các hữu sở thống. Cơ đốc thành đông thành nam nhị thập lục quân, Văn vương lai Quân lại nhập Trấn nam bộ, giới nhất bất đắc hữu sở khiển. Thành trung thực tận, trú dạ công lũy, Cơ triếp cự kích, phá chi. Thọ Xuân kí bạt, Văn vương dữ Cơ thư viết: “Sơ nghị giả vân vân, cầu di giả thậm chúng, thì vị lâm lí, diệc vị nghi nhiên. Tướng quân thâm toán lợi hại, độc bỉnh cố chí, thượng vi chiếu mệnh, hạ cự chúng nghị, chung chí chế địch cầm tặc, tuy cổ nhân sở thuật, bất thị quá dã.” Văn vương dục khiển chư tướng khinh binh thâm nhập, chiêu nghênh Đường Tư đẳng tử đệ, nhân hấn hữu đãng phúc Ngô chi thế. Cơ gián viết: “Tích Gia Cát Khác thừa Đông Quan chi thắng, kiệt Giang Biểu chi binh, dĩ vi Tân Thành, thành kí bất bạt, nhi chúng tử giả đại bán. Khương Duy nhân Thao Thượng chi lợi, khinh binh thâm nhập, lương hướng bất kế, quân phúc Thượng Lạc. Phu đại tiệp chi hậu, thượng hạ khinh địch, khinh địch tắc lự nan bất thâm. kim tặc tân bại vu ngoại, hựu nội hoạn vị nhị, thị kì tu bị thiết lự chi thì dã. Thả binh xuất du niên, nhân hữu quy chí, kim phu quắc thập vạn, tội nhân tư đắc, tự lịch đại chinh phạt, vị hữu toàn binh độc khắc như kim chi thịnh giả dã. Vũ hoàng đế khắc Viên Thiệu vu Quan Độ, tự dĩ sở hoạch dĩ đa, bất phục truy bôn, cụ tỏa uy dã.” Văn vương nãi chỉ. Dĩ Hoài Nam sơ định, chuyển Cơ vi Chinh đông tướng quân, Đô đốc Dương Châu chư quân sự, tiến phong Đông Vũ hầu. Cơ thượng sớ cố nhượng, quy công tham tá, do thị trưởng sử, tư mã đẳng thất nhân giai hầu.

[12] Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Thị tuế, Cơ mẫu tốt, chiếu bí kì hung vấn, nghênh Cơ phụ Báo tang hợp táng Lạc Dương, truy tặng Báo Bắc Hải thái thú. Cam Lộ tứ niên, chuyển vi Chinh nam tướng quân, Đô đốc Kinh Châu chư quân sự. Thường Đạo hương công tức tôn vị, tăng ấp thiên hộ, tịnh tiền ngũ thiên thất bách hộ. Tiền hậu phong tử nhị nhân Đình hầu, Quan nội hầu.

[13] Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Cảnh Nguyên nhị niên, Tương Dương thái thú biểu Ngô tặc Đặng Do đẳng dục lai quy hóa, Cơ bị chiếu, đương nhân thử chấn đãng Giang biểu. Cơ nghi kì trá, trì dịch trần trạng. Thả viết: “Gia Bình dĩ lai, luy hữu nội nan, đương kim chi vụ, tại vu trấn an xã tắc, tuy ninh bách tính, vị nghi động chúng dĩ cầu ngoại lợi.” Văn vương báo thư viết: “Phàm xử sự giả, đa khúc tương tòng thuận, tiên năng xác nhiên cộng tận lí thật. Thành cảm trung ái, mỗi kiến quy kì, triếp kính y lai chỉ.” Hậu Do đẳng cánh bất hàng.

[14] Bùi Tùng Chi chú giải Tam quốc chí, Vương Cơ truyện dẫn Tư Mã Bưu – Chiến lược: “Cảnh Nguyên nhị niên xuân tam nguyệt, Tương Dương thái thú Hồ Liệt biểu thượng ‘Ngô tặc Đặng Do, Lý Quang đẳng, đồng mưu thập bát đồn, dục lai quy hóa, khiển tướng Trương Ngô, Đặng Sanh, tịnh tống chất nhâm. Khắc kì dục lệnh quận quân lâm giang nghênh bạt’. Đại tướng quân Tư Mã Văn vương khải văn. Chiếu Chinh nam tướng quân Vương Cơ bộ phân chư quân, sử Liệt đốc vạn nhân kính tạo Thư Thủy, Kinh Châu, Nghĩa Dương nam đồn Nghi Thành, thừa Thư túc phát. Nhược Do đẳng như kì đáo giả, tiện đương nhân thử chấn đãng Giang Biểu. Cơ nghi tặc trá hàng, dụ trí quan binh, trì dịch chỉ Văn vương, thuyết Do đẳng khả nghi chi trạng. ‘Thả đương thanh trừng, vị nghi tiện cử trọng binh thâm nhập ứng chi’. Hựu viết: ‘Di Lăng đông đạo, đương do xa ngự, chí Xích Ngạn nãi đắc độ thản, tây đạo đương xuất tiến Khê Khẩu, nãi thú bình thổ, giai sơn hiểm hiệp, trúc mộc tùng úy, tốt hữu yếu hại, nỗ mã bất trần. Kim giả cân giác nỗ nhược, thủy lạo phương hàng, phế thịnh nông chi vụ, kiếu nan tất chi lợi, thử sự chi nguy giả dã. Tích Tử Ngọ chi dịch, binh hành sổ bách lí nhi trị lâm vũ, kiều các phá hoại, hậu lương hủ bại, tiền quân huyền phạp. Khương Duy thâm nhập, bất đãi truy trọng, sĩ chúng cơ ngạ, phúc quân Thượng Khuê. Văn Khâm, Đường Tư, cử Ngô trọng binh, muội lợi Thọ Xuân, thân một bất phản. Thử giai cận sự chi giám giới dã. Gia Bình dĩ lai, luy hữu nội nan. Đương kim chi nghi, đương trấn an xã tắc, phủ ninh thượng hạ, lực nông vụ bổn, hoài nhu bách tính, vị nghi động chúng dĩ cầu ngoại lợi dã. Đắc chi vị túc vi đa, thất chi thương tổn uy trọng.’ Văn vương luy đắc Cơ thư, ý nghi. Tầm lai chư quân dĩ thượng đạo giả, thả quyền đình trụ sở tại, tu hậu tiết độ. Cơ hựu ngôn vu Văn vương viết: ‘Tích Hán Tổ nạp Lịch Sanh chi thuyết, dục phong lục quốc, ngụ Trương Lương chi mưu, nhi thú tiêu ấn. Cơ mưu lự thiển đoản, thành bất cập Lưu hầu, diệc cụ Tương Dương hữu thực kì chi mậu.’ Văn vương vu thị toại bãi quân nghiêm, hậu Do đẳng quả bất hàng.”

[16] Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Thị tuế Cơ hoăng, truy tặng Tư không, Thụy viết Cảnh hầu.

[17] Tam quốc chí, Vương Cơ truyện: Tử Huy tự, tảo tốt. Hàm Hi trung, khai kiến ngũ đẳng, dĩ Cơ trứ huân tiền triều, cải phong Cơ tôn Dị, nhi dĩ Đông Vũ dư ấp tứ nhất tử tước Quan nội hầu. Tấn thất tiễn tộ, hạ chiếu viết: “Cố Tư không Vương Cơ kí trứ đức lập huân, hựu trì thân thanh tố, bất doanh sản nghiệp, cửu tại trọng nhâm, gia vô tư tích, khả vị thân một hành hiển, túc dụng lệ tục giả dã. Kì dĩ nô tỳ nhị nhân tứ kì gia.”

[15] Xem nội dung Đông Vũ hầu Vương Cơ đoạn bi (bia vỡ) tại đây.

[18] Lý Phưởng (nhà Tống) soạn – Thái Bình ngự lãm quyển 215, Chức quan bộ 13: Hựu viết: Vương Thản Chi tự Văn Độ, tuyển tào tương nghĩ vi Thượng thư lang. Thản Chi văn viết: “Tự quá giang, thượng thư lang chánh dụng đệ nhị nhân, hà đắc dĩ thử kiến nghĩ!” Kì tử Quốc Bảo hảo khuynh trắc, phụ phụ Tạ An ác chi, trừ Thượng thư lang. Quốc Bảo dĩ vi trung hưng cao du chi tộc, duy tác Lại bộ, bất tác dư tào lang, oán chi, từ bất bái. Tấn Thái Khang khởi cư chú viết: Cố Tư không Vương Cơ túc vi tiên đế thụ nhâm, Cơ tử Xung thượng thư lang trung, tuy tại thanh đồ, do vị miễn sở thát. Kì dĩ Xung vi Trị thư thị ngự sử.

[19] Ngu Thế Nam (nhà Đường) soạn, Trần Vũ Mô (nhà Minh) bổ chú – Bắc Đường thư sao (bản Tứ khố toàn thư) quyển 48: Vương Cơ tước tộ tái tuyệt dĩ tôn Khôi thiệu công. (bổ chú: Tấn khởi cư chú: Vân Huệ đế chiếu viết Tư không Vương Cơ, tước tộ tái tuyệt, kì dĩ cố An Dương lệnh Chấn thứ nam Khôi thiệu phong. Chấn, Cơ tử dã.)

[20] Lịch Đạo Nguyên (Bắc Ngụy) – Thủy kinh chú quyển 24 Tuy Thủy: Đông quá Tuy Dương huyện nam… Thành nội đông tây đạo bắc, hữu Tấn Lương vương phi Vương thị lăng biểu, tịnh liệt nhị bi. Bi vân: Phi húy Sán, tự Nữ Nghi, Đông Lai Khúc Thành nhân dã. Tề Bắc Hải phủ quân chi tôn, Tư không Đông Vũ Cảnh hầu chi quý nữ, Hàm Hi nguyên niên tần vu Tư Mã thị, Thái Thủy nhị niên phi vu quốc. Thái Khang ngũ niên hoăng, doanh lăng vu Tân Mông chi, Thái Khang cửu niên lập bi.

[1]

[Tam quốc chí 1]

[Tam quốc chí 2]

[Tam quốc chí 3]

[Tam quốc chí 4]

[Tam quốc chí 5]

[Tam quốc chí 6]

[Tam quốc chí 7]

[Tam quốc chí 8]

[Tam quốc chí 9]

[Tam quốc chí 10]

[Tam quốc chí 11]

[Tam quốc chí 12]

[Tam quốc chí 13]

[Tam quốc chí 14]

[Tài liệu khác 1]

[Tam quốc chí 15]

[Tam quốc chí 16]

[Tài liệu khác 2]

[Tài liệu khác 3]

[Tài liệu khác 4]