Tiếng Zaza
(Đổi hướng từ Tiếng Zazaki)
Tiếng Zaza - còn gọi là tiếng Kirmanj, tiếng Kird hoặc tiếng Diml - là ngôn ngữ được nói chủ yếu ở phía đông Thổ Nhĩ Kỳ. Tiếng Zaza là một phần của nhóm Tây, ngữ chi Iran, ngữ hệ Ấn-Âu. Ngôn ngữ này có nhiều điểm chung về đặc điểm, cấu trúc và từ vựng với tiếng Gora, đồng thời cũng có một số nét tương đồng với tiếng Talysh và các ngôn ngữ Caspi khác.[1] Theo Ethnologue (dẫn lại Paul (1998)[1]) thì số người dùng ngôn ngữ này nằm trong khoảng 1,5 - 2,5 triệu người. Theo Nevins, số người nói tiếng Zaza là từ 2 đến 4 triệu.[2]
| Zaza | |
|---|---|
| Sử dụng tại | Thổ Nhĩ Kỳ |
| Khu vực | Chủ yếu tại Tunceli, Bingol, Erzincan, Sivas, Elazig, Malatya Gümüşhane, Şanlıurfa và Adıyaman |
| Tổng số người nói | 1,6 triệu |
| Dân tộc | Zaza |
| Phân loại | Ấn-Âu |
| Hệ chữ viết | Mẫu tự Latinh |
| Mã ngôn ngữ | |
| ISO 639-2 | zza |
| ISO 639-3 | cả hai:kiu – Kirmanjki (Zaza Bắc)diq – Dimli (Zaza Nam) |
| Linguasphere | 58-AAA-ba |
 | |
| ELP | Dimli |
Phân loại
sửaTừ góc độ ngôn ngữ nói thì họ hàng gần nhất với tiếng Zaza là tiếng Mazandaran, tiếng Hewram, tiếng Gilak và các ngôn ngữ Caspi khác. Tuy nhiên, việc phân loại tiếng Zaza lại hàm chứa vấn đề chính trị. Một số ít nhà ngôn ngữ học cho rằng tiếng Zaza là phương ngữ con của tiếng Kurd.[3][4]
Phương ngữ
sửaTiếng Zaza gồm một số phương ngữ chính:
- Zaza Bắc:[5] được nói tại các tỉnh Tunceli, Erzincan, Erzurum, Sivas, Gumushane, Mus (Varto), Kayseri (Sariz).
Các phương ngữ con là:
- Tây-Dersim[6]
- Đông-Dersim
- Varto
- Các phương ngữ vùng biên giới như Sarız và Koçgiri
- Zaza Nam:[7] được nói tại các tỉnh Şanlıurfa (Siverek), Diyarbakır (Cermik, Egil), Adiyaman, Malatya
Các phương ngữ con là:
- Siverek
- Cermik, Gerger
- Các phương ngữ vùng biên giới như Mutki và Aksaray
Bảng chữ cái
sửaBảng chữ cái Zaza gồm 31 chữ cái:[8]
| Chữ cái | A a |
B b |
C c |
Ç ç |
D d |
E e |
Ê ê |
F f |
G g |
H h |
I i |
Î î |
J j |
K k |
L l |
M m |
N n |
O o |
P p |
Q q |
R r |
S s |
Ş ş |
T t |
U u |
Û û |
V v |
W w |
X x |
Y y |
Z z |
Ž<br /ž |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tên | a | be | ce | çe | de | e | ê | fe | ge | he | i | î | je | ke | le | me | ne | o | pe | qe | re | se | şe | te | u | û | ve | we | xe | ye | ze | že |
| Phát âm | /a/ | /b/ | /dz/[a] | /ts/[b] | /d/ | /ɛ/ | /e/ | /f/ | /g/ | /h/ | /ɪ/ | /i/ | /ʒ/ | /k/ | /l/ | /m/ | /n/ | /o/ | /p/ | /q/ | /r/ | /s/ | /ʃ/ | /t/ | /y/ | /u/ | /v/ | /w/ | /x/ | /j/ | /z/ | /ɲ̩/ |
Ghi chú
Tham khảo
sửaChú thích
sửa- ^ a b Paul Ludwig, The Position of Zazaki Among West Iranian languages, azargoshnasp.net
- ^ http://www.fas.harvard.edu/~lingdept/IndexicalityWorkshop/anandnevins04.pdf
- ^ Kurdish language - Britannica Online Encyclopedia
- ^ “Turquie: situation générale”. Bản gốc lưu trữ ngày 28 tháng 9 năm 2012. Truy cập ngày 15 tháng 11 năm 2013.
- ^ Ethnologue: Languages of the World . SIL International.[Bản mẫu này đã lỗi thời và phải được thay bằng bản mẫu chỉ đến ấn bản Ethnologue tương ứng]
- ^ Prothero, W.G. (1920). Armenia and Kurdistan. London: H.M. Stationary Office. tr. 19.
- ^ Ethnologue: Languages of the World . SIL International.[Bản mẫu này đã lỗi thời và phải được thay bằng bản mẫu chỉ đến ấn bản Ethnologue tương ứng]
- ^ Zazaki alphabet
Thư mục
sửa- Arslan, İlyas. 2016. Verbfunktionalität und Ergativität in der Zaza-Sprache. Dissertation, Universität Düsseldorf.
- Blau, Gurani et Zaza in R. Schmitt, ed., Compendium Linguarum Iranicarum, Wiesbaden, 1989, ISBN 3-88226-413-6, pp. 336–40 (About Daylamite origin of Zaza-Guranis)
- Gajewski, Jon. (2004) "Zazaki Notes" Massachusetts Institute of Technology.
- Gippert, Jost. (1996) "Historical Development of Zazaki" University of Frankfurt
- Haig, Geoffrey. and Öpengin, Ergin. "Introduction to Special Issue Kurdish: A critical research overview" Lưu trữ 2014-10-22 tại Wayback Machine University of Bamberg, Germany
- Larson, Richard. and Yamakido, Hiroko. (2006) "Zazaki as Double Case-Marking" Lưu trữ 2006-09-03 tại Wayback Machine Stony Brook University and University of Arizona.
- Lynn Todd, Terry. (1985) "A Grammar of Dimili" University of Michigan
- Mesut Keskin, Zur dialektalen Gliederung des Zazaki. Magisterarbeit, Frankfurt 2008. Lưu trữ 2011-07-19 tại Wayback Machine (PDF)
- Malmîsanij, Mehemed (2021). “The Kirmanjki (Zazaki) Dialect of Kurdish Language and the Issues it Faces”. Trong Bozarslan, Hamit; Gunes, Cengiz; Yadirgi, Veli (biên tập). The Cambridge History of the Kurds. Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.1017/9781108623711.027. ISBN 978-1-108-62371-1. S2CID 235541104.
- Paul, Ludwig. (1998) "The Position of Zazaki Among West Iranian languages" University of Hamburg
- Werner, Brigitte . (2007) "Features of Bilingualism in the Zaza Community" Lưu trữ 2009-12-29 tại Wayback Machine Marburg, Germany
Liên kết ngoài
sửa
Có sẵn phiên bản Zazaki của Wikipedia, bách khoa toàn thư mở
- Người Zaza và nền văn học tiếng Zaza
- Lịch sử Zaza và tiếng Zaza
- Trung tâm Nghiên cứu Hàn lâm tiếng Zaza
- Dimli, Ethnologue
- Kirmanjki, Ethnologue
- ZazaPress (tiếng Zaza, tiếng Thổ Nhĩ Kỳ, tiếng Anh, tiếng Thụy Điển)
- Viện tiếng Zaza (tiếng Đức, tiếng Zaza, tiếng Thổ Nhĩ Kỳ)
- Học trực tuyến tiếng Zaza Lưu trữ 2011-07-09 tại Wayback Machine, MIT OpenCourseWare