Tố Uyên (diễn viên)
Tố Uyên (sinh ngày 19 tháng 7 năm 1948) là một nữ diễn viên điện ảnh người Việt Nam. Bà nổi tiếng nhất với vai Nga trong bộ phim điện ảnh cách mạng năm 1961 Con chim vành khuyên[1] và đã được trao tặng danh hiệu Nghệ sĩ ưu tú đợt 7 vào năm 2011.
| Tố Uyên | |
|---|---|
| Thông tin cá nhân | |
| Sinh | |
Tên khai sinh | Nguyễn Tố Uyên |
Ngày sinh | 19 tháng 7, 1948 |
Nơi sinh | Thanh Oai, Hà Tây, Bắc Kỳ, Liên bang Đông Dương |
| Giới tính | nữ |
| Quốc tịch |  Việt Nam |
| Nghề nghiệp | |
| Gia đình | |
Chồng | Lưu Quang Vũ (1969 – 1972) |
Con cái | Lưu Minh Vũ |
| Đào tạo | Trường Múa Việt Nam |
| Danh hiệu | Nghệ sĩ ưu tú (2011) |
| Sự nghiệp điện ảnh | |
| Tác phẩm | Nga trong Con chim vành khuyên |
| Website | |
| Tố Uyên trên IMDb | |
Cuộc đời
sửaTố Uyên, tên đầy đủ là Nguyễn Tố Uyên, sinh ngày 19 tháng 7 năm 1948. Quê quán của bà ở huyện Thanh Oai, Hà Tây cũ (nay là Hà Nội).[2][3] Gia đình bà là gia đình nhà giáo, sống trong một căn nhà ở đầu phố Bùi Thị Xuân, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội.[4][5] Bà là họ hàng xa của giáo sư Nguyễn Văn Huyên.[6] Mẹ bà đã mất khi bà lên 9 tuổi và bà ở với người mẹ kế.[7][8]
Sự nghiệp
sửaThuở thiếu thời, Tố Uyên là thành viên Câu lạc bộ thiếu niên Hà Nội và sinh hoạt tại Nhà văn hóa thủ đô.[9][10] Bà đã tham gia diễn kịch trong đoàn kịch Măng Non của thành phố.[11] Từ khi lên 10 tuổi, bà bắt đầu tham gia lồng tiếng trong những vở phát thanh và phim hoạt họa của Xưởng phim truyện Việt Nam, trong số đó có Ngô, khoai, sắn – được cho là bộ phim hoạt họa đầu tiên của Việt Nam.[8]
Năm 1961, thông qua lời giới thiệu của nhà quay phim Nguyễn Đăng Bảy, Tố Uyên được tuyển đóng vai Nga trong bộ phim tốt nghiệp của đạo diễn Nguyễn Văn Thông: Con chim vành khuyên.[12][13] Khi đó, bà mới 13 tuổi.[14] Là cuốn phim thuộc thời kỳ đầu điện ảnh cách mạng Việt Nam, Con chim vành khuyên nhanh chóng trở thành tác phẩm kinh điển của điện ảnh Việt Nam thập niên 1960 khi đem về giải Đặc biệt hạng mục phim ngắn từ ban giám khảo Liên hoan phim quốc tế Karlovy Vary[15][16] – là một trong số nhũng bộ phim Việt Nam đầu tiên có giải thưởng lớn tại đấu trường quốc tế,[9][17] làm nên tên tuổi Hãng phim truyện Việt Nam[18] – và ghi dấu tài năng diễn xuất của bà lên công chúng suốt nhiều năm.[16][19] Thậm chí, tuy sau này đã đóng vô số phim khác nhau, vẫn không có vai nào của bà đạt được phong độ như vai diễn cũ.[20]
Sau thành công lớn này, Tố Uyên đã được nhà nước cử đi học Trường Múa Việt Nam.[16] Tại đây, bà học cả piano và là học trò của Nghệ sĩ nhân dân Thái Thị Liên.[21] Cùng trong khoảng thời gian này, bà đã nhiều lần gặp Hồ Chí Minh và được hỏi thăm về gia đình, học tập.[22][23] Năm 1966, sau khi tốt nghiệp trường múa, bà được điều về Xưởng phim truyện Hà Nội.[16][24] Đến năm 1967 thì bà hoạt động tại Nhà hát Nhạc Vũ Kịch Việt Nam, tham gia diễn chính trong nhiều vở múa lớn như "Cô Sao", "Núi rừng lên tiếng",...[1][11] Năm 1969, nữ nghệ sĩ tiếp tục trở lại Xưởng phim Hà Nội để đóng vai chính phim Cô giáo vùng cao.[25][16] Tác phẩm này đã nhận được bằng khen tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 2 tổ chức năm 1973.[26][27] Trong giai đoạn Chiến tranh Việt Nam, bà từng hai lần đi phục vụ biểu diễn ở chiến trường để khích lệ, động viên các chiến sĩ và thương binh Quân đội nhân dân Việt Nam.[12][28] Bà cũng tham gia làm thuyết minh phim trực tiếp cho nhiều lãnh đạo cao cấp của Đảng và Nhà nước.[12] Tuy nhiên, bà đã gặp phải nhiều bất cập tại hãng phim Việt Nam[16] và đến năm 1985 thì chuyển về làm việc tại FAFIM Việt Nam.[24]
Sau khi chuyển công tác sang FAFIM, Tố Uyên dần không còn hoạt động nhiều ở lĩnh vực điện ảnh, chỉ tham gia các vai diễn ngắn của truyền hình công an, còn công việc chủ yếu là thuyết minh phim, sửa morat,[a] thỉnh thoảng viết báo cộng tác.[16][29] Trong những năm thập niên 90, bà đã hoạt động mạnh trở lại với tư cách là nhà thơ và có bài in trên báo Tiền phong.[30] Năm 1999, bà cho in tập thơ Ngày ấy mưa rơi do nhà xuất bản Thanh niên ấn hành, gồm 25 bài thơ, đi kèm đó là tư liệu xoay quanh tình yêu và hôn nhân của bà với Lưu Quang Vũ.[31][32]
Vào năm 2011, bà được xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ ưu tú cho lĩnh vực Điện ảnh, bên cạnh hai diễn viên khác là Đức Lưu và Kim Chi.[33] Trước khi có được danh hiệu này, bà đã phải làm hồ sơ xin xét duyệt ba lần và chờ đợi 10 năm.[34][35] Nhiều báo chí từng gọi tên bà đi kèm "Nghệ sĩ ưu tú", tuy nhiên lúc hỏi rõ mới biết bà chưa có danh hiệu trên.[12][36] Hậu về hưu, bà đảm nhận chức vụ Trưởng ban Đối ngoại Hội Khuyến học Việt Nam kiêm phó giám đốc Trung tâm phát triển hướng nghiệp cộng đồng của hội.[8][21] Bà cũng là hội viên Hội Điện ảnh Việt Nam, Hội Múa Việt Nam và Hội Nhà văn Hà Nội.[12]
Tác phẩm
sửaĐiện ảnh
sửa| Năm | Phim | Vai diễn | Đạo diễn | Hãng phim | Nguồn |
|---|---|---|---|---|---|
| 1962 | Con chim vành khuyên | Nga | Nguyễn Văn Thông, Trần Vũ (phó đạo diễn) | Xưởng phim truyện Hà Nội | [24][37] |
| 1964 | Nổi gió | Mai | Huy Thành, Lê Bá Huyến | Hãng phim truyện Việt Nam | |
| 1967 | Biển gọi | Cô Sao | Nguyễn Tiến Lợi, Nguyễn Ngọc Trung | ||
| 1969 | Cô giáo vùng cao | Tô Thị Dỉnh | Nông Ích Đạt, Long Vân (phó đạo diễn) | Xưởng phim truyện Hà Nội | |
| 1971 | Truyện vợ chồng anh Lực | Lụa | Trần Vũ | Hãng phim truyện Việt Nam | |
| 1973 | Những ngôi sao biển | Nhàn | Đặng Nhật Minh | ||
| 1974 | Dòng sông âm vang | Dung | Nguyễn Đỗ Ngọc | ||
| 1975 | Ngày lễ Thánh | Nhài | Bách Diệp |
Truyền hình
sửa| Năm | Phim | Vai diễn | Đạo diễn | Hãng phim | Nguồn |
|---|---|---|---|---|---|
| 2017 | Hoa cỏ may (phần 3) | Mẹ Thủy | Lưu Trọng Ninh | Trung tâm Phim truyền hình Việt Nam | [38] |
Phim hoạt hình
sửa| Năm | Phim | Hãng phim | Ghi chú | Nguồn |
|---|---|---|---|---|
| 1961 | Ngô, khoai, sắn | Hãng phim Việt Nam | Được cho là phim hoạt họa đầu tiên của Việt Nam | [8] |
Vở múa
sửa| Năm | Vở múa | Vai diễn | Nguồn |
|---|---|---|---|
| — | "Cô Sao" | — | [36] |
| — | "Núi rừng lên tiếng" | — | |
| — | "Chị Sứ" | — | |
| — | "Hòn Đất" | — | [38] |
Thơ
sửa| Năm | Tập thơ | Nguồn |
|---|---|---|
| 1999 | Ngày ấy mưa rơi | [32] |
Đời tư
sửaMối tình đầu của bà là với nhà thơ, nhà viết kịch Lưu Quang Vũ. Hai người từng quen nhau từ thuở nhỏ, cùng sinh hoạt tại đội ca múa Cung Thiếu nhi Hà Nội.[38] Đến năm 1969, cả hai kết hôn rồi năm 1970 bà hạ sinh con trai là Lưu Minh Vũ.[4][8] Sau ba năm chung sống, bà và chồng đã ly hôn vào 1972 khi con chưa đầy hai tuổi;[39][40] Lưu Quang Vũ sau đó tiến đến hôn nhân với nhà thơ Xuân Quỳnh.[16] Lý do ly hôn được cho là do mặc cảm về sự nghiệp của Lưu Quang Vũ.[4][28][41]
Sau khi ly hôn, bà trở thành mẹ đơn thân và một mình nuôi con trai khôn lớn.[38] Do tiền lương ít ỏi, bà đi kiếm việc làm thêm, trong đó có cả công việc bê vác, vận chuyển các băng phim.[16] Bà từng có vài mối tình qua lại nhưng đều không đi đến đâu.[7] Tính đến năm 2007, Tố Uyên đã lên chức bà nội và có hai người cháu trai.[8] Hiện bà đang cư trú tại một ngôi nhà nhỏ ở phố Tô Hiến Thành, Hà Nội.[42]
Chú thích
sửaGhi chú
sửa- ^ Là công việc đọc và sửa chính tả, hiệu đính.
Tham khảo
sửa- ^ a b “Ba 'bông hồng' của dòng phim cách mạng Việt Nam”. Tiền phong. Tiin. 1 tháng 5 năm 2013. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- ^ Viện nghệ thuật và lưu trữ điện ảnh Việt Nam 1994, tr. 403.
- ^ Minh Lê 1995, tr. 476.
- ^ a b c Hồng Thanh Quang (13 tháng 10 năm 2008). “Nghệ sĩ Tố Uyên: Giá mình biết tha thứ hơn...”. Công an nhân dân. Lưu trữ bản gốc ngày 18 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- ^ Trần Trọng Đăng Đàn 2010, tr. 456.
- ^ Nguyễn Nữ Kim Hạnh 2003, tr. 276.
- ^ a b “Tố Uyên - chim vành khuyên ướt cánh”. Công an nhân dân. 25 tháng 5 năm 2004. Lưu trữ bản gốc ngày 19 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- ^ a b c d e f “Nghệ Sĩ Tố Uyên: Nối dài niềm yêu thương còn dang dở”. Tuổi Trẻ. 15 tháng 6 năm 2007. Lưu trữ bản gốc ngày 19 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- ^ a b Lê Minh Huệ (23 tháng 10 năm 2014). “"Con chim vành khuyên": Từ bài thi tốt nghiệp ...”. Nông nghiệp Việt Nam. Lưu trữ bản gốc ngày 5 tháng 2 năm 2023. Truy cập ngày 16 tháng 2 năm 2023.
- ^ Châu Mỹ (13 tháng 12 năm 2015). “NSƯT Tố Uyên: 'Lưu Quang Vũ là mối tình sâu sắc nhất của tôi'”. VnExpress. Lưu trữ bản gốc ngày 6 tháng 9 năm 2022. Truy cập ngày 16 tháng 2 năm 2023.
- ^ a b Tân Phong (19 tháng 8 năm 2008). “Thành danh từ thuở thiếu thời”. Công an nhân dân. Lưu trữ bản gốc ngày 19 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- ^ a b c d e Hoàng Phương (26 tháng 8 năm 2009). “Nghệ sĩ Tố Uyên: Không "cay cú" nhưng cũng "ngậm ngùi"”. Gia đình & Xã hội. Sức khỏe và Đời sống. Lưu trữ bản gốc ngày 1 tháng 10 năm 2022. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- ^ PV (10 tháng 8 năm 2011). “Con chim vành khuyên: Ngày ấy, bây giờ”. Giáo dục và Thời đại. Lưu trữ bản gốc ngày 5 tháng 2 năm 2023. Truy cập ngày 16 tháng 2 năm 2023.
- ^ Viện nghệ thuật và lưu trữ điện ảnh Việt Nam 1994, tr. 404.
- ^ Lê Hồng Lâm 2018, tr. 31.
- ^ a b c d e f g h i Ngọc An (29 tháng 8 năm 2015). “Cuộc đời đầy nước mắt của diễn viên Tố Uyên”. Thanh Niên. Lưu trữ bản gốc ngày 5 tháng 2 năm 2023. Truy cập ngày 16 tháng 2 năm 2023.
- ^ Nhà văn quân đội: kỷ yếu và tác phẩm, tập 7. Nhà xuất bản Quân đội nhân dân. 1998. tr. 364. Bản gốc lưu trữ ngày 5 tháng 2 năm 2023. Truy cập ngày 16 tháng 2 năm 2023.
- ^ Thu Cúc (22 tháng 9 năm 2017). “Những bộ phim làm nên thương hiệu của Hãng phim truyện Việt Nam”. Tri thức và Cuộc sống. Lưu trữ bản gốc ngày 23 tháng 11 năm 2017. Truy cập ngày 16 tháng 2 năm 2023.
- ^ “Những bộ phim đem Điện ảnh Việt ra trường Quốc tế”. Báo Bắc Giang. PetroTimes. 5 tháng 11 năm 2012. Lưu trữ bản gốc ngày 5 tháng 2 năm 2023. Truy cập ngày 16 tháng 2 năm 2023.
- ^ Viện nghệ thuật và lưu trữ điện ảnh Việt Nam 1994, tr. 405.
- ^ a b Long Nghệ (2 tháng 3 năm 2010). “Nỗi nhớ của Con chim vành khuyên”. Thể thao & Văn hóa. Lưu trữ bản gốc ngày 18 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- ^ “Chuyện chưa biết về mối tình đầu của nhà viết kịch Lưu Quang Vũ”. Người đưa tin. 17 tháng 6 năm 2015. Lưu trữ bản gốc ngày 14 tháng 12 năm 2018. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- ^ “Nghệ sĩ Tố Uyên: "Bác Hồ ơi, cháu nhớ Bác nhiều"”. Công an nhân dân. 18 tháng 5 năm 2006. Lưu trữ bản gốc ngày 19 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- ^ a b c Trần Trọng Đăng Đàn 2010, tr. 457.
- ^ Nguyễn Thị Hồng Ngát 2003, tr. 264.
- ^ Nguyễn Thị Hồng Ngát 2003, tr. 265.
- ^ Trần Trọng Đăng Đàn 2010, tr. 768-769.
- ^ a b “'Có trách thì trách Xuân Quỳnh...'”. Báo điện tử Tổ quốc. 8 tháng 3 năm 2010. Lưu trữ bản gốc ngày 19 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- ^ Tố Uyên (28 tháng 12 năm 2006). “Tố Uyên: "Có lúc tôi đã nghĩ đến cái chết..."”. Dân trí. Tiếp thị & Gia đình. Lưu trữ bản gốc ngày 18 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- ^ “Truân chuyên hồng nhan phố Huế”. Người lao động. Tiền phong. 16 tháng 5 năm 2006. Lưu trữ bản gốc ngày 22 tháng 4 năm 2012. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- ^ Ngô Minh (25 tháng 12 năm 2014). “Tố Uyên - Lưu Quang Vũ, một mối tình thơ”. Công an Thành phố Đà Nẵng. Lưu trữ bản gốc ngày 19 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- ^ a b Tố Uyên (1999). Ngày ấy mưa rơi. Nhà xuất bản Thanh niên. Bản gốc lưu trữ ngày 19 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 18 tháng 4 năm 2023.
- ^ “Chờ hàng chục năm không được phong NSƯT”. Báo Hòa Bình. VietNamNet. 15 tháng 7 năm 2011. Lưu trữ bản gốc ngày 17 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- ^ Hoàng Vy (11 tháng 4 năm 2013). “Vì sao nghệ sĩ Văn Hiệp không có danh hiệu gì?”. VietNamNet. Lưu trữ bản gốc ngày 17 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- ^ Lê Nhi (9 tháng 7 năm 2015). “Xét phong danh hiệu nghệ sĩ nhân dân, nghệ sĩ ưu tú: Vẫn nặng cơ chế XIN - CHO!”. Công luận. Đại Đoàn Kết. Lưu trữ bản gốc ngày 17 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- ^ a b Đình Hoàng (4 tháng 9 năm 2009). “'Chim vành khuyên' Tố Uyên: Chưa là Nghệ sỹ ưu tú?!”. Tiền phong. Lưu trữ bản gốc ngày 19 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- ^ Viện nghệ thuật và lưu trữ điện ảnh Việt Nam 1994, tr. 403-404.
- ^ a b c d Phương Bùi (15 tháng 1 năm 2017). “Trải lòng về cố thi sĩ Lưu Quang Vũ”. Lao động thủ đô. Lưu trữ bản gốc ngày 17 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- ^ “'Đừng để mẹ tôi nói về Xuân Quỳnh - Lưu Quang Vũ'”. Zing News. 9 tháng 3 năm 2010. Lưu trữ bản gốc ngày 19 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- ^ Tuy Hòa (3 tháng 4 năm 2018). “Ba người đẹp lưu dấu trong thơ Lưu Quang Vũ”. Công an nhân dân. Lưu trữ bản gốc ngày 16 tháng 10 năm 2021. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- ^ “NSƯT Tố Uyên: 'Lưu Quang Vũ là mối tình sâu sắc nhất của tôi'”. Báo điện tử VOV. 13 tháng 12 năm 2015. Lưu trữ bản gốc ngày 13 tháng 7 năm 2017. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- ^ Hà Tùng Long (29 tháng 10 năm 2018). “NSƯT Tố Uyên: "Cuộc đời tôi vinh quang và cay đắng song hành"”. Dân trí. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 12 năm 2022. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
Nguồn
sửa- Viện nghệ thuật và lưu trữ điện ảnh Việt Nam (1994). Diễn viên điện ảnh Việt Nam. Nhà xuất bản Văn hoá thông tin. OCLC 33133770. Bản gốc lưu trữ ngày 12 tháng 5 năm 2022. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- Lê Hồng Lâm (2018). 101 bộ phim Việt Nam hay nhất. Hà Nội: Nhà xuất bản Thế giới. OCLC 1061850954. Bản gốc lưu trữ ngày 5 tháng 5 năm 2022. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- Nguyễn Thị Hồng Ngát (2003). Lịch sử điện ảnh Việt Nam, Tập 1. Hà Nội: Cục Điện ảnh. OCLC 53129383. Bản gốc lưu trữ ngày 19 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- Trần Trọng Đăng Đàn (2010). Điện ảnh Việt Nam, Tập 1: Lịch sử - tác phẩm - nghệ sĩ điện ảnh Việt Nam từ đầu thế kỷ XX đến 1975. Điện ảnh Việt Nam: Lịch sử, tác phẩm, nghệ sĩ, Lý luận, phê bình, nghiên cứu. Thành phố Hồ Chí Minh: Nhà xuất bản Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh. ISBN 9786045800201. OCLC 1023455622. Bản gốc lưu trữ ngày 19 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- Nguyễn Kim Nữ Hạnh (2003). Tiếp bước chân cha: hồi ký về giáo sư Nguyễn Văn Huyên. Hà Nội: Nhà xuất bản Thế Giới. OCLC 53986846. Bản gốc lưu trữ ngày 19 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
- Minh Lê (1995). Chân dung nữ văn nghệ sĩ Việt Nam. Hà Nội: Nhà Xuất bản Văn hóa-Thông tin. OCLC 35723506. Lưu trữ bản gốc ngày 4 tháng 11 năm 2022. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.
Liên kết ngoài
sửa- Việt Anh; Đức Anh; Sơn Long (8 tháng 4 năm 2021). “Talkshow với NSUT Tố Uyên: Vin vào thơ để vơi đi nỗi nhớ về Lưu Quang Vũ”. Pháp luật Việt Nam. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2023.