Săm Brăm (187?–1949), tên thật là (cũng có nguồn ghi là Kso hay Mang Lơ), thường gọi là Ma Chàm, Hội Chàm, là một nhà cách mạng Việt Nam, thủ lĩnh phong trào "nước xu" hay "nước xu đỏ" của các tộc người thiểu số miền Trung Việt Nam chống lại chính quyền thực dân Pháp thời Pháp thuộc.

Thân thế

sửa

Săm Brăm sinh ra trong thập niên 70 của thế kỷ 19, quê ở buôn Suối Ché, tổng Bầu Bèn, huyện Đồng Xuân, nay là thôn Tân Hải, xã Phước Tân, huyện Sơn Hòa, tỉnh Phú Yên.[1][2] Nguồn khác ghi rằng quê ông ở buôn Chăm Piêng, xã Bầu Bèn, nay thuộc buôn Ma Hóa cũng thuộc xã Phước Tân (huyện Sơn Hòa) ngày nay.[3] Chưa rõ những địa danh này có đồng nhất hay không.

Săm Brăm (theo tiếng Ba Na là ông già có bộ râu đẹp) là một thầy cúng Người Chăm (Chăm H'roi).[3][4][5] Cũng có nguồn ghi rằng cha ông là người Chăm, còn mẹ ông là người Êđê.[6]

Cuộc đời

sửa

Thời thanh niên, ông tham gia cuộc khởi nghĩa của Nguyễn Hào Sự (1887-1892) và ủng hộ cuộc nổi dậy của Võ Trứ (1898) ở vùng núi huyện Đồng Xuân.[1] Khi các cuộc khởi nghĩa chống Pháp thất bại, ông về quê, trở thành một thầy cúng và thầy thuốc có tiếng trong vùng, trở thành người đứng đầu buôn. Ông thường qua lại nhiều địa phương từ miền núi đến đồng bằng, tiếp xúc với nhiều cộng đồng buôn làng. Nhận thấy được sự khổ cực của người dân, ông quyết định tìm cách vận động người dân giành lại quyền tự do làm ăn sinh sống, không phải đi phu, nộp thuế, từ đó đánh đuổi người Pháp.[1][2]

Năm 1935, Săm Brăm tự xưng là "thánh sống", tổ chức rải "nước thánh" sau mỗi lễ cúng Giàng. Mỗi người sau khi nhận "nước thánh" sẽ để lại một đồng xu. Thông qua hoạt động này, Săm Brăm sẽ thông báo mục tiêu chống Pháp cho người tham dự. Người tán thành sẽ trở thành thành viên của phong trào. Khởi đầu từ buôn Ma Chàm nơi gia đình Săm Brăm sinh sống, phong trào lan rộng ra các buôn làng người Êđê, Chăm, Ba NaPhú Yên, Bình Định; người Ca Dong, H'rê, CorQuảng Ngãi; người Xê ĐăngQuảng Nam,...[1][5][7]

Cuối năm 1936, nhận thấy được sự nguy hiểm của phong trào, đồn trưởng Tân An Bourgerire cho lính đến bắt giữ Săm Brăm.[1][5] Khi đó, ông đang kể Khan ở buôn Êa Khanh (Cheo Reo).[6] Sau khi bắt giữ, lính Pháp cũng tịch thu tài sản và thiêu hủy toàn bộ nhà cửa của ông.[5] Ngày 25 tháng 7 năm 1937, ông bị giam ở đồn Trà Kê, sau đó lần lượt di chuyển sang Pleiku, Buôn Ma Thuột, Sông Cầu, Thanh Hóa.[1][2] Dù bị bắt giữ, nhưng phong trào của ông vẫn lan tỏa mạnh mẽ[8][9] và phát triển thành cuộc khởi nghĩa vũ trang kéo dài trong khoảng thời gian 1936–1939, đẩy lui người Pháp ra khỏi vùng Thồ Lồ.[10][11]

Ngày 2 tháng 9 năm 1938, ông bị Tòa án phong tục Darlac xử 10 năm tù và phạt 500 đồng bạc Đông Dương.[1] Ông gửi đơn kiến nghị lên Khâm sứ Trung Kỳ, cho rằng bản thân bị bắt khi đang chữa bệnh cho người dân, chứ không tham gia hành động chống Pháp. Tòa án phong tục sau đó xử lại, ân xá xuống còn 5 năm tù và 250 đồng bạc Đông Dương.[6] Tuy nhiên, ông vẫn bị giam giữ lâu hơn án tù trên, đến tận khi Nhật đảo chính Pháp (tháng 3 năm 1945) thì ông mới được tù chính trị cộng sản giải thoát.[1][2] Khi trở về, ông liên hệ với những người từng tham gia phong trào "nước xu" ngày trước để tổ chức lực lượng tham gia khởi nghĩa giành chính quyền.

Tháng 9 năm 1945, Cách mạng tháng Tám thành công, Săm Brăm trở thành Phó Chủ nhiệm Ủy ban Việt Minh tỉnh Phú Yên.[2][3] Tháng 5 năm 1946, ông từng ra Hà Nội gặp gỡ Chủ tịch Hồ Chí Minh và được tặng một thanh kiếm.[6]

Trong thời gian kháng chiến chống Pháp, căn nhà của ông là nơi tiếp tế cho các chiến sĩ Vệ quốc đoàn. Ông mất năm 1949.[3]

Vinh danh

sửa

Tên của ông được đặt cho một con đường ở phường Ea Tam, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk.[12]

Tham khảo

sửa

Chú thích

sửa
  1. ^ a b c d e f g h Kim Chi; Hữu An (6 tháng 5 năm 2008). “Sămbrăm và phong trào chống Pháp những năm 1935-1939 (Kỳ 1): Cuộc đời Sămbrăm”. Báo Phú Yên. Lưu trữ bản gốc ngày 5 tháng 6 năm 2008. Truy cập ngày 27 tháng 7 năm 2021.
  2. ^ a b c d e Thành Nam (28 tháng 9 năm 2018). “Hoạt động dân vận trong cao trào dân chủ 1936-1939 tại Phú Yên”. Báo Phú Yên. Lưu trữ bản gốc ngày 1 tháng 12 năm 2020. Truy cập ngày 27 tháng 7 năm 2021.
  3. ^ a b c d Lê Kha; Hồng Linh (2 tháng 3 năm 2011). “Nhớ ông Hội Chàm, kỳ vọng vùng đất Phước Tân”. Báo Phú Yên. Lưu trữ bản gốc ngày 27 tháng 7 năm 2021. Truy cập ngày 27 tháng 7 năm 2021.
  4. ^ BBT (9 tháng 4 năm 2010). “Những đóng góp của các dân tộc thiểu số trong lịch sử và cách mạng”. Trang tin điện tử Ủy ban Dân tộc. Lưu trữ bản gốc ngày 27 tháng 11 năm 2020. Truy cập ngày 27 tháng 7 năm 2021.
  5. ^ a b c d Hồ Mai (14 tháng 2 năm 2019). “Săm Brăm và phong trào "Nước xu". Báo Đắk Nông. Lưu trữ bản gốc ngày 27 tháng 9 năm 2020. Truy cập ngày 27 tháng 7 năm 2021.
  6. ^ a b c d Trương Bi (17 tháng 10 năm 2019). “Thủ lĩnh Săm Brăm được gặp Bác Hồ”. Báo Đắk Lắk. Lưu trữ bản gốc ngày 17 tháng 10 năm 2019. Truy cập ngày 27 tháng 7 năm 2021.
  7. ^ Khắc Dũng (9 tháng 5 năm 2012). “Phong trào kháng chiến chống Pháp ở Tây Nguyên Kỳ I: Từ tù trưởng N'Trang Lơng và phong trào "nước xu đỏ" đến nữ chúa rừng xanh Ka Nhỗi”. Báo Lâm Đồng. Lưu trữ bản gốc ngày 30 tháng 10 năm 2019. Truy cập ngày 30 tháng 7 năm 2021.
  8. ^ Dương Tử; Ngọc Minh (31 tháng 12 năm 2019). “Huyền thoại về "Người đàn bà trắng" trên đất Tây Nguyên - Kỳ 3: Nước thánh thành bí và đồng xu kháng Pháp của "nữ chúa rừng xanh". Báo Pháp luật Việt Nam điện tử. Lưu trữ bản gốc ngày 27 tháng 11 năm 2020. Truy cập ngày 27 tháng 7 năm 2021.
  9. ^ Khắc Dũng (16 tháng 5 năm 2012). “Phong trào kháng chiến chống Pháp ở Tây Nguyên Kỳ II: Nữ chúa rừng xanh Ka Nhỗi và nước thánh Đạ Dơng”. Báo Lâm Đồng. Lưu trữ bản gốc ngày 28 tháng 10 năm 2019. Truy cập ngày 30 tháng 7 năm 2021.
  10. ^ Kim Chi; Hữu An (7 tháng 5 năm 2008). “Sămbrăm và phong trào chống Pháp những năm 1935-1939 (Kỳ 2): Phong trào Sămbrăm ở miền Trung - Tây Nguyên”. Báo Phú Yên. Lưu trữ bản gốc ngày 5 tháng 6 năm 2008. Truy cập ngày 27 tháng 7 năm 2021.
  11. ^ Hoàng Thị Chúc (3 tháng 2 năm 2017). “Cần có cái nhìn khách quan về văn hóa yêu nước của nhân dân các dân tộc Kon Tum”. Trang thông tin điện tử Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Kon Tum. Lưu trữ bản gốc ngày 1 tháng 11 năm 2019. Truy cập ngày 30 tháng 7 năm 2021.
  12. ^ Đào Trang; Thu Hà (20 tháng 6 năm 2018). “Vụ 'chỉ mặt bêu tên' người xả rác, UBND phường nói gì?”. Pháp Luật thành phố Hồ Chí Minh. Truy cập ngày 31 tháng 7 năm 2021.