Wikipedia

Nghi Xuân

Huyện thuộc tỉnh Hà Tĩnh
Đối với các định nghĩa khác, xem Nghi Xuân (định hướng).

Nghi Xuân là một huyện nằm ở phía bắc tỉnh Hà Tĩnh, vùng Bắc Trung Bộ, Việt Nam.

Nghi Xuân
Huyện
Huyện Nghi Xuân
Hành chính
Quốc gia Việt Nam
VùngBắc Trung Bộ
TỉnhHà Tĩnh
Huyện lỵThị trấn Tiên Điền
Phân chia hành chính2 thị trấn, 15 xã
Thành lập1469
Địa lý
Tọa độ: 18°39′57″B 105°45′26″Đ / 18,66583°B 105,75722°Đ / 18.66583; 105.75722
MapBản đồ huyện Nghi Xuân
Nghi Xuân trên bản đồ Việt Nam
Nghi Xuân
Nghi Xuân
Vị trí huyện Nghi Xuân trên bản đồ Việt Nam
Diện tích218,48 km²
Dân số (2022)
Tổng cộng118.000 người[1]
Mật độ530 người/km²
Khác
Mã hành chính442[2]
Biển số xe38-N1
Websitenghixuan.hatinh.gov.vn

Địa lý

sửa

Huyện Nghi Xuân nằm ở phía bắc tỉnh Hà Tĩnh, nằm cách thành phố Hà Tĩnh khoảng 47 km, cách trung tâm thủ đô Hà Nội khoảng 310 km về phía bắc, có vị trí địa lý:

Huyện Nghi Xuân có diện tích 218 km² và dân số năm 2019 là 102.160 người.[1] Huyện Nghi Xuân cách sân bay Vinh chưa đầy 20 km, đi cửa khẩu Cầu Treo biên giới Việt-Lào 110 km theo đường quốc lộ 8, đi khu kinh tế Vũng Áng (Kỳ Anh) 115 km. Có khu du lịch Xuân Thành, cảng cá Xuân Hội, cảng Xuân Hải; có hệ thống giao thông khá thuận lợi với hai nhánh đường quốc lộ với chiều dài gần 35 km; có 32 km bờ biển với các bãi biển thoải, nước biển trong xanh; sông Lam chảy ven phía tây bắc với chiều dài trong địa phận huyện là 28 km. 3,72% dân số theo đạo Thiên Chúa.

Hành chính

sửa

Huyện Nghi Xuân có 17 đơn vị hành chính cấp xã trực thuộc, bao gồm 2 thị trấn: Tiên Điền (huyện lỵ), Xuân An và 15 xã: Cổ Đạm, Cương Gián, Đan Trường, Xuân Giang, Xuân Hải, Xuân Hội, Xuân Hồng, Xuân Lam, Xuân Liên, Xuân Lĩnh, Xuân Mỹ, Xuân Phổ, Xuân Thành, Xuân Viên, Xuân Yên.

Lịch sử

sửa
 
Một góc thị trấn Tiên Điền

Từ thời nhà Đường đến nhà Ngô, Đinh, Tiền Lê, địa bàn huyện Nghi Xuân thuộc đất Hoan Châu.

Thời nhà Lý, nhà Trần: Nghi Xuân thuộc Nghệ An châu, Nghệ An trại.

Thời nhà Hậu Lê, huyện Nghi Xuân thuộc phủ Đức Quang, xứ Nghệ An (rồi trấn Nghệ An).

Thời nhà Nguyễn, huyện Nghi Xuân thuộc phủ Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh.

Từ năm 1832 đến năm 1975, huyện Nghi Xuân trực thuộc tỉnh Hà Tĩnh.

Từ năm 1976 đến năm 1991, huyện Nghi Xuân trực thuộc tỉnh Nghệ Tĩnh, gồm 17 xã: Cổ Đạm, Cương Gián, Tiên Điền, Xuân An, Xuân Đan, Xuân Giang, Xuân Hải, Xuân Hội, Xuân Hồng, Xuân Lam, Xuân Liên, Xuân Mỹ, Xuân Phổ, Xuân Thành, Xuân Trường, Xuân Viên, Xuân Yên.

Ngày 5 tháng 9 năm 1975, sáp nhập xóm Hội Phúc thuộc xã Xuân Hội vào xã Xuân Trường.[3]

Ngày 23 tháng 2 năm 1977, thành lập xã Xuân Lĩnh tại vùng đất khai hoang.[4]

Ngày 1 tháng 3 năm 1988, tách toàn bộ 59,30 ha diện tích tự nhiên và 507 nhân khẩu của xóm Tiến Hòa, xã Tiên Điền; toàn bộ 22,5 ha diện tích tự nhiên và 588 nhân khẩu của xóm Giang Thủy, xã Xuân Giang cùng 2.298 nhân khẩu là cán bộ, công nhân viên Nhà nước và người ăn theo của các cơ quan đóng trên địa bàn này để thành lập thị trấn Nghi Xuân, thị trấn huyện lỵ huyện Nghi Xuân.

Từ năm 1991 đến nay, huyện Nghi Xuân thuộc tỉnh Hà Tĩnh.

Ngày 8 tháng 6 năm 1994, chuyển xã Xuân An thành thị trấn Xuân An.

Ngày 1 tháng 1 năm 2020, sáp nhập xã Tiên Điền và thị trấn Nghi Xuân thành thị trấn Tiên Điền, sáp nhập xã Xuân Đan và xã Xuân Trường thành xã Đan Trường.[5]

Xã hội

sửa

Giáo dục

sửa

Văn hóa

sửa

Nghi Xuân có nhiều di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu như Ca trù Cổ Đạm, Trò Kiều Tiên Điền và Xuân Liên, Sắc Bùa Xuân Lam, Chầu Văn Xuân Hồng, trò Sĩ - Nông - Công - Thương - Ngư Xuân Thành, Lễ hội Cầu ngư Xuân Hội, các làn điệu dân ca Nghệ Tĩnh,...

Di tích

sửa

Nghi Xuân có trên 200 di tích văn hóa - lịch sử, trong đó có 83 di tích đã được cấp bằng di tích cấp tỉnh, cấp quốc gia, gồm 1 di tích cấp quốc gia đặc biệt, 8 di tích cấp quốc gia và 74 di tích cấp tỉnh. Sau đây là một số di tích nổi bật:

  • Khu lưu niệm Đại thi hào Nguyễn Du tại thị trấn Tiên Điền: được hình thành, phát triển trên cơ sở các di tích của dòng họ Nguyễn Tiên Điền, một thế tộc lừng danh. Đây là Di tích quốc gia đặc biệt (2012).
  • Nhà thờ và mộ Nguyễn Công Trứ: Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia (1991)
  • Đền Chợ Củi tại xã Xuân Hồng: Di tích kiến trúc nghệ thuật tôn giáo thế kỉ 17, thờ Đức ông Hoàng Mười, Liễu Hạnh công chúa, là Di tích lịch sử kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia (1993)
  • Đình Hội Thống tại xã Xuân Hội: Kiến trúc nghệ thuật thế kỉ 17, Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia (1995).
  • Nhà thờ và mộ Anh hùng Chí sỹ yêu nước Trịnh Khắc Lập tại xã Xuân Thành: Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia (1998).
  • Đình Hoa Vân Hải tại làng Vân Hải, xã Cổ Đạm: Di tích cách mạng giai đoạn 1930-1931, là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia (2001).
  • Đền thờ Nguyễn Xí tại xã Cổ Đạm: Di tích lịch sử cấp quốc gia (2008)
  • Di tích khảo cổ Phôi Phối – Bãi Cọ thuộc xã Xuân Viên: Di tích khảo cổ cấp quốc gia (2014).
  • Nhà thờ Nguyễn Bật Lãng tại xã Xuân Liên: Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia (2019).
  • Nhà thờ Thiếu bảo Liêu Quận công Đặng Sĩ Vinh: được xây dựng từ năm 1770 thời Vua Lê Hiển Tông, là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh (2003).
  • Đền Thánh Mẫu ở xã Xuân Lam: Di tích lịch sử văn hoá cấp tỉnh (2005).
  • Nhà thờ và lăng mộ Bảng nhãn Trần Bảo Tín ở Thị trấn Xuân An: Di tích văn hóa cấp tỉnh (2008).
  • Đền thờ Hoàng giáp Nguyễn Ngọc Huấn ở xã Xuân Yên: di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh (2008).
  • Đền Nhà Bà xã Cổ Đạm: Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh (2008).
  • Đền làng Cam Lâm ở xã Xuân Liên: Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh (2008).
  • Nhà thờ Hoàng giáp Phan Chính Nghị tại thôn Vinh Mỹ xã Xuân Mỹ. Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp tỉnh (2006).
  • Đền Thượng tại thôn An Tiên, xã Xuân Giang thờ ba vị đại vương triều Lý gồm Uy Minh vương Lý Nhật Quang, Đông Chinh vương và Dực Thánh vương, là Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh (2011).
  • Đền Thánh Mẫu ở xã Xuân Yên: Di tích văn hóa cấp tỉnh (2011).
  • Đền thượng ở xã Cổ Đạm thờ thái úy Tô Hiến Thành: Di tích Lịch sử văn hóa cấp tỉnh (2015).
  • Đền Am và Đền Bến ở xã Xuân Liên: Di tích Lịch sử văn hóa cấp tỉnh (2016).
  • Nhà thờ và Mộ Đậu Vĩnh Tường ở xã Xuân Viên: Di tích Lịch sử văn hóa cấp tỉnh (2016).
  • Đền Huyện Nghi Xuân. Nơi đây thờ Hoàng tử triều Lý là Uy Minh vương Lý Nhật Quang. Đền thờ được xây dựng lâu đời và nổi tiếng linh thiêng. Đền Huyện, được phục dựng trên nền móng cũ vào năm 2011, gồm có các hạng mục tam quan, hạ điện, trung điện, thượng điện, giải văn, giải vũ, hồ nước và các hạng mục khác. Đền Huyện được công nhận, xếp hạng Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp tỉnh (2019).
  • Đền Đông Hải Đại Vương và Nhà thờ Phan Thái ở xã Cương Gián: Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh (2020).
  • Đền thờ Đức Thánh Trần ở xã Cổ Đạm thờ Trần Hưng Đạo. Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh (2021).
  • Đền Cả (Miệu) ở xã Xuân Hội: lưu giữ 46 sắc cổ có niên đại từ Cảnh Hưng năm thứ 44 (1783) đến Khải Định năm thứ 9 (1924). Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp tỉnh (2008).
  • Chùa Trậu (Chùa Đà Liễu) ở xã Xuân Mỹ. Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp tỉnh (2008).
  • Trúc Lâm đại giác – Việt Nam Trần triều điện tọa lạc trên khu đắc địa rộng 5.000 m² tại làng Kiều Lĩnh, xã Xuân Phổ, có kiến trúc đặc biệt độc đáo, vừa hiện đại vừa cổ kính. Ba tòa nhà chính là 3 cung điện thờ, được xây dựng 2 tầng, tầng một bằng bê tông cốt thép, tầng 2 bằng gỗ quý nhập khẩu từ nước CHDCND Lào, thờ các vị vua nhà Trần.

Làng nghề truyền thống

sửa
  • Làng nón Tiên Điền: thuộc thị trấn Tiên Điền
  • Làng nước mắm Cương Gián: nay là xã Cương Gián
  • Làng làm nồi đất Cổ Đạm: thuộc xã Cổ Đạm
  • Làng làm mộc: thuộc xã Xuân Phổ.
  • Làng làm trống: thuộc xã Xuân Hội.

Lễ hội truyền thống

sửa
  • Hội Mỹ Dương tại xã Xuân Mỹ, vào 17 tháng 12 âm lịch: Lễ cúng thần săn bằng thú rừng.
  • Hội Phan Xá vào 7 - 15 tháng 1 âm lịch: Lễ khai canh.
  • Lễ Tống Trùng tại xã Tiên Điền, vào tháng 2 âm lịch: Cúng ở đình thờ Thành hoàng, cúng trời đất, cầu yên mùa màng.
  • Hội Sĩ Nông Công Thương, tại xã Xuân Thành, vào tháng 5 âm lịch hàng năm.
  • Tục thờ thần và lễ cầu ngư ở làng xã Xuân Hội, vào ngày mồng 3 tháng 2 âm lịch.
  • Hội lễ ở làng Giáo Phường tại Đình Hoa Vân Hải xã Cổ Đạm, vào 11 tháng Chạp hàng năm.
  • Lễ hội Đầm vực vào tháng 6 dương lịch. Đầm Vực ở Xuân Viên nằm dưới chân dãy Hồng Lĩnh, có chiều dài hơn 1 km với diện tích khoảng 30 ha. Đây là khu vực có nhiều loài cá nước ngọt sinh trưởng.

Du lịch

sửa

Hình thế đất Nghi Xuân như chiếc mũ cánh chuồn nhìn nghiêng, ba mặt là núi, sông biển. Thế đất tam hợp của núi, sông và biển chung tụ tạo nên một miền quê có nhiều cảnh quan danh thắng.

Khu du lịch biển Xuân Thành[6]: Là bãi biển thuộc địa phận thôn Đông Hội xưa, ngày nay là Khu du lịch sinh thái Xuân Thành, xã Xuân Thành.

 
Sông Lam, đoạn qua địa bàn huyện Nghi Xuân

Danh thắng[7]:

  • Hồng Sơn liệt chướng (Núi Hồng thành dựng).
  • Đan Nhai quy phàm (Đan Nhai buồm về).
  • Song Ngư hý thủy (Đảo Song Ngư như đôi cá giỡn nước).
  • Cô Độc lâm lưu (Núi Cô Độc như con nghé lội rào).
  • Giang Đình cổ độ (Bến đò cổ Giang Đình).
  • Quần Mộc bình sa (Bãi cát bằng Quần Mộc).
  • Uyên Trừng danh tự (Chùa Uyên Trừng cảnh đẹp).
  • Hoa Phẩm thắng triền (Chợ Hoa Phẩm hàng đầy).

Danh nhân

sửa

Nghi Xuân khi xưa thuộc phủ Đức Quang (gồm cả Hương Sơn, Can Lộc, Đức Thọ, Thanh Chương, Nghi Lộc) được xem là vùng "địa linh nhân kiệt" của xứ Nghệ. Trong thời kì phong kiến, Nghi Xuân có 21 vị đỗ Đại khoa (Tiến sĩ) với những dòng họ nổi tiếng khoa bảng như: Nguyễn Tiên Điền, Ngụy Khắc, Trần, Phan, Uông, Đậu, và các làng giàu truyền thống văn hoá như: Tiên Điền, Uy Viễn, Cương Gián, Cổ Đạm, Tả Ao, Phan Xá.

Những danh nhân, nhà khoa bảng, văn nhân và quan lại nổi tiếng

sửa

Những người nổi tiếng, tiêu biểu hiện nay

sửa

- Văn hóa, giáo dục, khoa học, chính trị

sửa

- Nghệ sĩ

sửa

- Tướng lĩnh trong lực lượng vũ trang

sửa

Chú thích

sửa
  1. ^ a b "Kết quả toàn bộ Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2019". Tổng cục Thống kê. ngày 17 tháng 10 năm 2020. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2021.
  2. ^ "Đơn vị hành chính". danhmuchanhchinh.gso.gov.vn.
  3. ^ "Quyết định233-BT sáp nhập xóm Hội Phú xã Xuân Hội và xã Xuân Trường huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh". thuvienphapluat.vn. Truy cập 21 tháng sáu 2023. {{Chú thích web}}: Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |access-date= (trợ giúp)
  4. ^ "Quyết định 619-VP18 thành lập xã và điều chỉnh địa giới xã thuộc tỉnh Nghệ Tĩnh". thuvienphapluat.vn. Truy cập 21 tháng sáu 2023. {{Chú thích web}}: Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |access-date= (trợ giúp)
  5. ^ "Nghị quyết số 819/NQ-UBTVQH14 năm 2019 về việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp xã thuộc tỉnh Hà Tĩnh".
  6. ^ UBND huyện Nghi Xuân (2019). Địa chí huyện Nghi Xuân. Đại học Vinh. tr. 428-430. ISBN 978-604-923-479-8.
  7. ^ UBND huyện Nghi Xuân (2005). Nghi Xuân – Di tích và danh thắng. tr. 25-34.
  8. ^ "Công bố quyết định phong tặng danh hiệu Nhà giáo nhân dân, Nhà giáo ưu tú; công nhận chức danh giáo sư, phó giáo sư đợt năm 2006".
  9. ^ "Bà Hà Thị Mỹ Dung là nữ Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước đầu tiên". VOV.VN. 25 tháng 6, 2021.
  10. ^ "Bổ nhiệm Phó Tổng Biên tập Báo Nhân Dân". Báo Nhân Dân điện tử. 3 tháng 7, 2021.
  11. ^ "PGS.TS.BS Đậu Xuân Cảnh: Việt Nam và giấc mơ cường quốc về dược liệu". Báo Pháp luật Việt Nam. Truy cập ngày 18 tháng 9 năm 2023.
  12. ^ "Bộ Y tế bổ nhiệm Tổng Biên tập Báo Sức khỏe và Đời sống - Hoạt động của lãnh đạo bộ - Cổng thông tin Bộ Y tế". moh.gov.vn. Truy cập ngày 29 tháng 5 năm 2023.

Tham khảo

sửa
 
Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Nghi Xuân.
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Nghi_Xuân&oldid=72208332”