Chiapas
Chiapas (phát âm tiếng Tây Ban Nha: [ˈtʃjapas] (
nghe)), tên chính thức Bang Tự do và có Chủ quyền Chiapas (tiếng Tây Ban Nha: Estado Libre y Soberano de Chiapas), là một trong 31 bang mà cùng với Thành phố México lập nên 32 thực thể liên bang của México. Tính đến tháng 9 năm 2017, bang này được tạo nên từ 124 municipio[6][7] với thủ phủ là Tuxtla Gutiérrez. Những trung tâm dân cư khác của Chiapas là Ocosingo, Tapachula, San Cristóbal de las Casas, Comitán và Arriaga. Đây là bang cực nam México, tiếp giáp với Oaxaca về phía tây, Veracruz về phía tây bắc, Tabasco về phía bắc,[8] và với các tỉnh Petén, El Quiché, Huehuetenango và San Marcos của Guatemala về phía đông và đông nam. Chiapas giáp Thái Bình Dương về phía nam.
| Chiapas | |
|---|---|
| — Phân cấp hành chính — | |
| Estado Libre y Soberano de Chiapas | |
 | |
 Hiệu kỳ  Huy hiệu | |
| Hiệu ca: Himno a Chiapas | |
.svg) Bang Chiapas trong Mexico | |
.svg)  Chiapas | |
| Quốc gia | México |
| Thủ phủ | Tuxtla Gutiérrez |
| Thành phố lớn nhất | Tuxtla Gutiérrez |
| Số municipio | 118 |
| Thủ phủ | Tuxtla Gutiérrez |
| Chính quyền | |
| • Thống đốc | Manuel Velasco Coello .svg){kind=logo} |
| • Thượng viện sĩ[1] | Luis Armando Melgar Bravo Roberto Albores Gleason .svg){kind=logo} Zoé Robledo Arbulo .svg){kind=logo} |
| • Hạ viện sĩ[2] | Hạ viện liên bang |
| Diện tích[3] | |
| • Tổng cộng | 73.311 km2 (28,306 mi2) |
| Thứ 10 | |
| Độ cao cực đại[4] | 4.080 m (13,390 ft) |
| Dân số (2015)[5] | |
| • Tổng cộng | 5.217.908 |
| • Mật độ | 71/km2 (180/mi2) |
| • Thứ hạng mật độ | Thứ 15 |
| Múi giờ | UTC-6 |
| Mã bưu chính | 29 – 30 |
| Mã ISO 3166 | MX-CHP |
| Trang web | Government Web Site |
Nói chung, Chiapas có khí hậu nhiệt đới ẩm ướt. Ở phương bắc, tại vùng giáp Tabasco, gần Teapa, lượng mưa trung bình hơn 3.000 mm (120 in) mỗi năm. Trong quá khứ, vùng này phủ rừng mưa lâu năm đất thấp, nhưng lớp cây cối này hầu như đã bị quét sạch, thay vào đó là đất trồng trọt chăn nuôi. Lượng mưa giảm dần khi đi về phía Thái Bình Dương, nhưng vẫn dư dả để trồng chuối hay cây trồng nhiệt đới khác tại vùng quanh Tapachula. Trên những dãy núi chạy dọc nhau trong nội địa Chiapas, khí trời mát hơn, có lúc có sương, cho phép rừng sương mù tại Reserva de la Biosfera el Triunfo phát triển.
Chiapas có những di chỉ và tàn tích Maya cổ Palenque, Yaxchilán, Bonampak, Chinkultic và Toniná.[9] Đây còn là một trong số bang có người bản địa đông nhất toàn quốc, gồm 12 dân tộc được chính phủ liên bang công nhận. Phần lớn lịch sử xoay quanh sự đàn áp những dân tộc này và những cuộc nổi dậy của họ. Cuộc nổi dậy mới đây nhất là cuộc nổi dậy Zapatista 1994, thành công trong việc giành quyền lợi mới cho người bản địa.[10][11][12]
Tham khảo
sửa- ^ “Senadores por Chiapas LXI Legislatura”. Senado de la Republica. Lưu trữ bản gốc ngày 24 tháng 9 năm 2015. Truy cập ngày 6 tháng 3 năm 2013.
- ^ “Listado de Diputados por Grupo Parlamentario del Estado de Chiapas”. Camara de Diputados. Lưu trữ bản gốc ngày 20 tháng 7 năm 2011. Truy cập ngày 20 tháng 10 năm 2010.
- ^ “Resumen”. Cuentame INEGI. Bản gốc lưu trữ ngày 7 tháng 6 năm 2007. Truy cập ngày 12 tháng 2 năm 2013.
- ^ “Relieve”. Cuentame INEGI. Bản gốc lưu trữ ngày 13 tháng 8 năm 2010. Truy cập ngày 20 tháng 10 năm 2010.
- ^ “Encuesta Intercensal 2015” (PDF). Lưu trữ (PDF) bản gốc ngày 10 tháng 12 năm 2015. Truy cập ngày 8 tháng 12 năm 2015.
- ^ “Constitución Política del Estado Libre y Soberano de Chiapas”. Article 2, Act Error: the
dateoryearparameters are either empty or in an invalid format, please use a valid year foryear, and use DMY, MDY, MY, or Y date formats fordate(PDF) (bằng tiếng Tây Ban Nha). Lưu trữ (PDF) bản gốc ngày 1 tháng 5 năm 2018. Truy cập ngày 5 tháng 1 năm 2018. - ^ “En 2018 sí habrá elecciones en nuevos municipios de Chiapas: SGG”. El Estado (bằng tiếng Tây Ban Nha). ngày 21 tháng 9 năm 2017. Bản gốc lưu trữ ngày 6 tháng 1 năm 2018. Truy cập ngày 5 tháng 1 năm 2018. Đã định rõ hơn một tham số trong
|archiveurl=và|archive-url=(trợ giúp) - ^ Chisholm, Hugh biên tập (1911). . Encyclopædia Britannica. 6 (ấn bản thứ 11). Cambridge University Press. tr. 117.
- ^ aprilholloway. “Researchers confirm that recently discovered Tonina Pyramid is Largest Pyramid in Mexico”. ancient-origins.net. Lưu trữ bản gốc ngày 22 tháng 10 năm 2017. Truy cập ngày 1 tháng 5 năm 2018.
- ^ Mary Ann Tenuto Sanchez, Sept. 26, 2003. Zapatistas Retake the Political Stage in Mexico “Archived copy”. Lưu trữ bản gốc ngày 6 tháng 7 năm 2013. Truy cập ngày 7 tháng 8 năm 2013.Quản lý CS1: bản lưu trữ là tiêu đề (liên kết)
- ^ Leonidas Oikonomakis on ngày 6 tháng 8 năm 2013 Zapatistas celebrate 10 years of autonomy with ‘escuelita’ the commemoration of the 1994 uprising that “we don’t have to ask the government’s permission to be autonomous.”
- ^ “The fight for an indigenous female voice in Latin America”. openDemocracy (bằng tiếng Anh). ngày 7 tháng 5 năm 2018. Bản gốc lưu trữ ngày 6 tháng 7 năm 2018. Truy cập ngày 21 tháng 5 năm 2018.