Chi phối cách

Trong lĩnh vực ngôn ngữ học, chi phối cách (case government) là sự chi phối (government) cách ngữ pháp của một danh từ, trong đó có một động từ hay một giới từ 'chi phối' cách trong phần phụ cụm danh từ của nó (v.d. trong tiếng Đức, für (cho, đối với) chi phối nghiệp cách: für mich 'đối với tôi-acc.').^[1] Sự chi phối này có thể bổ nghĩa cho động từ, kể cả các nghĩa không liên quan, một cách đáng kể.

Sự chi phối cách là một khái niệm quan trọng với nhiều cách ngữ pháp khác biệt trong các ngôn ngữ (v.d. tiếng Phần Lan và tiếng Nga). Nó đóng vai trò ít hơn trong tiếng Anh vì ngôn ngữ này không dựa vào cách ngữ pháp, trừ trường hợp phân biệt các đại từ chủ ngữ (I, he, she, we, they) với tân ngữ (me, him, her, us, them). Tuy nhiên, không có sự chi phối thực sự trong tiếng Anh cả, nhưng nếu các đại từ chủ ngữ đã nói trên được hiểu là đại từ thông thường trong nghiệp cách thì xuất hiện trong câu, chẳng hạn: He found me ("Anh ta đã tìm thấy tôi", không phải *He found I).

Giới từ

Trong tiếng Đức tiêu chuẩn, có các giới từ chi phối từng cách trong ba cách gián tiếp sau: nghiệp cách, vị cách và thuộc cách. Phần lớn của việc đánh dấu cách trong tiếng Đức được quan sát theo các yếu tố bổ nghĩa cho danh từ (v.d. từ hạn định, tính từ). Trong những cách gián tiếp đó (v.d. không phải chủ cách), các giới từ được cung cấp chỉ ra các cách khác nhau: ohne 'không có' chi phối nghiệp cách, mit 'với' chi phối vị cách và wegen 'bởi vì' chi phối thuộc cách. Ví dụ về Löffel 'thìa, muỗng' (giống đực), Messer 'dao' (giống trung) và Gabel 'nĩa' (giống cái) là những cụm danh từ xác định cho một trong bốn cách, được phân tích trong bảng sau:^[2]

Cách	Giống
Cách	Đực	Trung	Cái
Chủ cách	der cái.M.NOM Löffel muỗng der Löffel cái.M.NOM muỗng 'cái muỗng'	das con.N.NOM Messer dao das Messer con.N.NOM dao 'con dao'	die cái.F.NOM Gabel nĩa die Gabel cái.F.NOM nĩa 'cái nĩa'
Nghiệp cách	ohne không có den cái.M.ACC Löffel muỗng ohne den Löffel không có cái.M.ACC muỗng 'không có muỗng'	ohne không có das con.N.ACC Messer dao ohne das Messer không có con.N.ACC dao 'không có dao'	ohne không có die cái.F.ACC Gabel nĩa ohne die Gabel không có cái.F.ACC nĩa 'không có nĩa'
Vị cách	mit với dem cái.M.DAT Löffel muỗng mit dem Löffel với cái.M.DAT muỗng 'với cái muỗng'	mit với dem con.N.DAT Messer dao mit dem Messer với con.N.DAT dao 'với con dao'	mit với der cái.F.DAT Gabel nĩa mit der Gabel với cái.F.DAT nĩa 'với cái nĩa'
Thuộc cách	wegen bởi.vì des cái.M.GEN Löffel-s muỗng-M.GEN wegen des Löffel-s bởi.vì cái.M.GEN muỗng-M.GEN 'bởi vì cái muỗng'	wegen bởi.vì des con.N.GEN Messer-s dao-N.GEN wegen des Messer-s bởi.vì con.N.GEN dao-N.GEN 'bởi vì con dao'	wegen bởi.vì der cái.F.GEN Gabel nĩa wegen der Gabel bởi.vì cái.F.GEN nĩa 'bởi vì cái nĩa'

Ngoài ra còn có giới từ hai chiều chi phối vị cách khi cụm giới từ ám chỉ vị trí (ở đâu?), chi phối nghiệp cách khi ám chỉ hướng (từ/đến đâu?).

a.	in trong sein-em của.ông.ta-M.DAT Palast cung điện in sein-em Palast trong của.ông.ta-M.DAT cung điện 'trong cung điện của ông ta'	b.	in vào.trong sein-en của.ông.ta-M.ACC Palast cung điện in sein-en Palast vào.trong của.ông.ta-M.ACC cung điện 'và trong cung điện của ông ta'

Xem thêm

Tham khảo

^ Bussmann 1996, tr. 159.
^ Do sự hiếm trở của thuộc cách trong giao tiếp thông tục đang phát triển, các giới từ chi phối nó có thể lấy vị cách.

Bussmann, Hadumon (1996). Routledge Dictionary of Language and Linguistics. Trauth, Gregory; Kazzazi, Kerstin biên dịch. Routledge.

[FOOTNOTEBussmann1996159-1] Bussmann 1996, tr. 159.

[2] Do sự hiếm trở của thuộc cách trong giao tiếp thông tục đang phát triển, các giới từ chi phối nó có thể lấy vị cách.

[1]

[2]